O L iy V a o r t a m a X s u s t a L im V a z ir L ig I namangan davlat universiteti asqarova dilorom qurbonovna

1. Uchta uch-u uchta burchak
V ayana uchta tomon,
Uchovi qo ‘shilib,
Yashaydi omon-omon. (Uchburchak)
2. To 'rt burchagi to 'g 'n burchak.
O 'zi to ftt a tomoni bor.
sh

---

Нат т а tom oni teng lining
Bu nim adir, a y tin g la r-ch i n o m in i? (To 'rtburchak)
3
. B oshi bo/11 o x iri y o 'q .
K etaverasan b ir у о 'Ida.
O x irig a yetay dema,
Yetolm aysan m illio n yilda. ( D o ira )
Endi bu shakllardan kuchukcha uyini yasab beramiz.
Maktab yoshidagi katta bolalar bilan ishlashda geometrik mazmunli 
qiziqarli o'yinlar va m ashqlar katta foyda keltiradi. Ular bolalarning matematik 
bilimlarga qiziqishini rivojlantiradi, aqliy qobiliyatlarining o'sishiga yordam 
beradi.
N azorat u ch u n savollar:
1.Geometrik figuralar burchaklari, tomonlari, soni bo'yicha qanday 
taqqoslanadi?
2.Geometrik figuralarni o'lehash tushunchasi qanday usulda shakllantiriladi?
3.Bolalarga geom etrik figuralarni burchaklari, tomonlari. soni bo'yicha 
taqqoslashni o ’rgatishda qanday didaktik oyinlardan foydalaniladi?
T o p sh iriq la r: G eom etrik figuralarni burchaklari, tomonlari, soni bo'yicha 
"Ikki qismli kundalik” metodi asosida taqqoslang va taqdimot tayyorlang.
A d abiyotlar:
1.Hasanboveva.O.U. va boshqalar. Maktabgacha ta ’lim pedagogikasi. -Т .: 
Ilm zivo. 2006.
2. Бикбаева Н.У., Ибрагимова З.И., Косимова Х.И. Мактабгача тарбия 
ёшидаги болаларда элементар математик тасаввурларни шакллантириш. - Т.: 
Укитувчи. 1995 й.
3. Jum ayev М. M aktabgacha yoshdagi bolalarda m atem atik tasavvurlarni 
shakllantirish metodikasi va na^ariyasi. - Т.. 2007.

---

1AZODA M O 'L J A L O LIS H HAQIDA TUSHUNCHA
h iy a n ch so'z va ib o ra la r: 
fazoviy tasavvur, real obyekt, model, chiziqli
kattaliklar, burchakli kattaliklar, tevarak-atrof, chizmachilik, fazoviy faraz, fazoviy
tushuncha.
B o la la rd a fazoda m o 'lja l olishni riv o jla n tirish . Fazoviy tasavvur -
I'a/.odagi obyektlarni ongimizda aslidagidek idrok etish jarayonida narsa va hodisa 
to'g'risidagi mantiqiy fikrlab, xulosa qilingan bilimlar yig'indisi asosida aks 
ettirilgan obrazdir.
Talabalarning fazoviy tasavvurlarini shakllantirish va u bilan bog‘liq bo'lgan 
malakani oshirish grafik faoliyatning eng muhim tarkibiy qismidir. Zero, hech bir 
o'quv fani fazoviy tasavvur va fazoviy farazni chizmachilikday rivojlantirolmaydi. 
Ilmiy- m etodik adabiyotlarda fazoviy tasavvur, fazoviy faraz, fazoviy tushuncha, 
fazoviy tafakkur kabi so‘zlarni ko'p uchratish mumkin. Ammo bu so'zlar 
mazmuniga ko 'ra har xil mohiyat kasb etadi, chunki tasavvur tafakkurdan,tafakkur 
esa tushunchadan keskin farq qiladi. Chizmachilik darslarida bu atamalarni 
qo'llashda proyeksiyani qurish bilan narsaning fazoviy qiyofasini tasavvur etishni 
tushunamiz. Buyumlar va ularning fazoviy munosabat va xususiyatlarini anglatish 
bilan bog;liq bo'lgan bu tushunchalar talabalarda tasodifan sodir bo'lm ay, balki 
grafik savodni o'rgatish jarayonida chizmachilik o'qituvchilarining yordami bilan 
hosil bo'ladi.
Fazoviy tasavvur real obyekt yoki model asosida u haqida sezgi organlari 
orqali kelib tushuvchi m a’lumotlarni tahlil qilish, idrok etish natijasida olingan 
bilimlar birliklari va ularning obrazlaridir.
Tasavvurning chuqurligi idrokning yaxlitligi. ya'ni obvektni yaxlitligicha 
ko'rish hamda uning tuzilmasini, elementlari orasidagi aloqadorlikni, boshqa 
obyekt bilan o'zaro munosabatlarini aniqlash, u yoki bu figuraning hosil bo'lish 
usulini tushunish, uning keyingi harakatini oldindan ko'ra bilib qobilvatlarini 
belgilaydi. Fazoviy tasavvurning bunday sifati tasvirli axborotni tahlil qilish, 
standartlarni o'zgarm as obrazlarni aniqlash, qo'shim cha ma'lumotlarni to'plash va
9 7

---

hosil bo‘igan fazoviy obrazlarni yangi aloqadoiiikda ko'rish bosqichida namoyon 
bo'ladi.
Fazoviy 
tasavvur 
kcngligi 
xususiy 
vaziyatlarida 
qo'llaniladigan 
harakatlarning um um lashgan usullarini shakllantirish qobilvati bilan tavsiflanadi. 
Y a’ni bu sifat tanish vaziyatlarda yangi maMumotlarni e ’tiborga olishga tayyor 
turishda nam oyon bo‘ladi. Bu sifat muhandislik grafikasi fanlarini o ‘qitishda grafik 
axborotni tahlil qilish bosqichida. standartlarni o'zgarm as obrazlarini aniqlash, 
ayniqsa, yangi qo ‘shim cha m a’lumotlar olish jarayonida, fazoviy tasavvurlarni 
shakllantirish va rivojlantirishda qatnashadi.
Fazoviy tasavvurning egiluvchanligi harakatlar usullarning variativlik 
xossasi bilan xarakterlanadi. Harakat sharoitlari o'zgarganda qayta qurishning 
yengilligi, bir harakat turidan boshqasiga oson o'tish. bir predm et sifatini 
boshqasiga oson ko'chirish, qabul qilingan an’anaviy grafik am allar chegarasidan 
tashqarisiga chiqish, obyektning o'zgartirilganda uning asosiy xususiyatlarini 
saqlab qolish m um kin b o'lgan bir nechta vaziyatlarni ko'rish qobilyatlari bilan 
xarakterlanadi. Tasavvurning bu sifati muhandislik grafikasini o'qitisftda fazoviy 
tasavvurlarni shakllantirish va rivojlantirishning barcha bosqichlarda namoyon 
bo'ladi.
Fazoviy tasavvurning barqarorligi dastlab yaratilgan obrazning ko'rgazm ali 
asosini inobatga olgan holda obraz ustida amallar bajarishda erkinlik darajasi bilan 
belgilanadi. Bu erkinlik yaqqollikning bir ko'rinishidan boshqasiga o'tishda, uning 
mazmunini o 'zig a xos tarzda esda saqlab qolgan holda, obyektda o'zgarishlarni 
qayd etish, fazoviy obyekt obrazini tahlil qila olish malakasida nam oyon bo'ladi.
Geom etrik shaklning turli xil tasvirlarini solishtirish, tahlil qila olish, 
sintezlash malakalarni egallash fazoviy tasavvurning rivojlanishiga yordam beradi.
Fazoviy tasavvurlarning to'liqligi fazoviy obrazning tarkibiv tuzilmasi, y a’ni
elementlar to'plam i, ular orasidagi aloqadorlik, ularning dinamik nisbatini
ongimizda ekrin idrok etish bilan xarakterlanadi. Hosil qilingan obrazda nafaqat
obyektning tarkibiv tuzilm asiga kirgan elementlar. balki uning fazoviy joylashuvi
h a m a k s e t t i r i l a d i . S h u n d a . o n g i m i z d a h o sil q i l i n g a n g e o m e t r i k o b y e k t l a r o b r a z i d a
ЧК

---

illuming shakli, kattaligi, uning boshqa obyektlarga nisbatan yoki uning 
i|lsmlnrining bir-biriga nisbatan o'zaro joylashuvi haqidagi tasavvurlar va 
m.Г linnotlar o 'z ifodasini topadi.
Fazoviy tasavvur to'liq bo'lishi uchun quyidagi malakalarga ega bo'lish
kerak:
- geometrik obyekt obrazini qismlarga ajrata olish;
- geometrik obyekt obrazinining o'cham qiymatlarini aniqlay olish;
- geometrik obyekt obrazini boshqa obrazlarga nisbatan o'zaro joylashuv 
nisbatini aniqlay olish;
- geometrik obraz elementlarining bir-biriga nisbatan o'zaro joylashishini 
aniqlay olish;
- chiziqli va burchakli kattaliklarni ko'rib baholay olish;
- shakllangan obrazda unnig hususiyatlarini va elementlarning o'zaro 
joylashuvi haqida tasavvurini yetarli bo'lishi.
Quyidagi 
malakalarni 
egallash 
fazoviy 
tasavvur 
dinamikligini 
rivojlantirishga yordam beradi:
- kuzatish, qarash nuqtasini tanlay olish va o'zgartira olish;
- geometrik figuralar obrazi mazmundagi o'zgarishlarni qayd eta olish.
Dinamiklik sifati proyeksiya tushunchasini shakllantirish asosida yotadi,
fazoviy tasavvurlarni rivojlanish jarayonida tekis va fazoviy shakllarni birgalikda 
o'rganish imkonini beradi. Bu ko'rsatkich ko'proq kuzatish nuqtasini hayolan 
o'zgartirishni talab qiladigan masalalarni hal qilishda namoyon bo'ladi. Obvektga 
turli kuzatish nuqtasidan qaray olish malakasi geometrik vazifalarni hal qilishda: 
fazoviy shakllarning qirqimi, kesimini qurish, geometrik qayta tuzish amallarini, 
proyeksion vazifalarini bajarish va hokazolarda muhim ahamiyatga ega.
Bu sifatlarning to'liq egallanishi fazoviy tasavvurlar ustida amallar bajarish, 
murakkab fazoviy obyektlarni qiyinchiliksiz osongina tasavvur eta olishni 
ta'm inlaydi hamda fazoviy tafakkurning to'liq, barqaror shakllanganini ifodalaydi.
I d ro k qilish va fazoda m o 'ljal olishda so'zning o 'rn i. 
T e v a r a k - a t r o f
t u s h u n c h a s i k e n g m a ' n o d a g i . m u r a k k a b . s e r q i r r a t u s h u n c h a d i r . B i z . t e v a r a k - a t r o f
99

---

m a’nosida. bizni o ‘rab turuvchi obyektiv olam xarakteristikasini anglaymiz. Biz 
tevarak-atrof haqidagi bilim va malakalarni egallash uchun, shuningdek uning 
shakli. belgilari haqida, ularning tuzilishi, balandligi, uzunligi, kengligi haqida, 
predmetlarning joylashuvi, ularning orasidagi masofani aniqlashdagi va belgilay 
olishni 
o ‘rganish 
uchun, 
tevarak-atrof haqidagi 
tushunchalarini 
yanada 
mustahkamlash uchun- turli tevarak-atrof kategoriyalariga m urojaat qilamiz. 
Bunda biz avval predm etlarning belgilariga qarab (ya’ni shakli va o ‘lchovtga, har 
xil o ‘lchovligiga) va tevarak atrofdagi belgilarga qarab (ya’ni tevarak-atrofni 
yaxlitligicha tushintirish, predmetlarning bir biridan farqi yoki o ‘xshashligi 
(tabiatda) va h.k. farqlay olishga o ‘rganishimiz va o ‘rgatishimiz kerak. Tevarak- 
atrofni chamalash, m o'ljal olish tushunchasi, masalasi murakkab masaladir. 
Tevarak-atrofni m o'ljal olish turgan yoki belgilangan jo y taxm inga olinadi. 
Masalan: kishi tevarak-atrofni yaxshilab kuzatib « 0 ‘zi turgan nuqta» haqida 
m a’lumot bera olish; yon atrofidagi obyektni tushuntira bilishi kerak: o ’zi q o ’yib 
ketgan predmet yoki insonni qayta tevarak-atrofni chamalash orqali topib kelishi 
yoki aniq m a’lumot bera olishi kerak; inson tevarak atrofni obyektlicha 
tushuntirayotganda, chalkashtirmay, predmetlarning bir xil yoki har xilligini 
tushintira olishi, shuningdek qaysi predmet qaysinisining ortida, oldida, orosida, 
uzoq, yaqinligi. xullas orasidagi masofa haqida toTa m a’lumot bepa olishi kerak. 
Tevarak-atrof haqidagi, uni aniq m o'ljal qila olish haqidagi belgilarga har bir 
inson ega bo'lishi kerak. Bu bilimlar esa ularga yoshlikdan beriladi. M o'ljal olishni 
yaxshi bilgan har qanday y o ‘lovchi adashmaydi, adashganni y o ‘lga solib 
yuboradi.Kattalar m isolida ko‘rsak: M en turgan kenglikda dala bo'lib, 20 qadam 
oldinda, 15 qadam o ‘ng tarafim da terak daraxti bor.Terakning uzunligi taxminan 
20-25 m, y o 'g 'o n lig i taxminan 35 sm. Pastki shoxlarida barglari y o 'q . Tepa 
shoxlari serbarg, terak ustida qora qarg'alar uchib yuribdi. Yoki biror bir uy, 
ko‘cha, xonada m a’lumot berish. Inson faol harakatini davom ettirishi uchun 
koordinatsiyani va m o'ljal olishni yaxshi bilishi kerak. K o‘pchilik bu usuldan faqat 
bir joydan ikkinchi bir joyga adashmasdan borib kelishi uchungina foydalanadi. 
M o'ljalni 
aniq belgilay olish. jovlarni yaxshi o'zlashtirish uchun. shu «damning

---

I'sliili (|olish qobiliyati, xotirasi, diqqat-e'tibori, o'ylash. esga tushirish. ko'z oldiga 
krltini olish kabi qobiliyatlari ancha mustahkam bo'lishi kerak. Aks holda, bu 
(|oltili>allari zaif odam lar m o'ljal olishni yaxshi belgilay olmaydilar. Tevarak- 
nliolni chamalash har bir odamning o'ziga qulayligini tanlab olishiga bog'liq. 
«O ’/ini» yoki boshqa birovni, o 'n g qo‘l, chap qo4, tushunchalari bilan. yoki 
prcilrnctlarning shakliga qarab, joylashuviga qarab ham m o'ljal ola bilishi 
mumkin. Masalan: b a’zilar uy yoki magazinning nomini, nomerini, manzilini 
bilmaydilar-ku lekin qaysi transport bilan, qanday qilib borishni shunday aniq qilib 
tushuntaridilarki, hatto «ko'z yumib» borib topish mumkin.
M ak tab g a ch a 
ta rb iy a
yoshidagi 
b o la lar 
bilan 
tev arak -atro fn i 
k uzatishning aham iyati. B a:zi m aktabgacha ta'lim yoshidagi bolalar hali tevarak- 
atrofni kuzatishni, uni m o'ljal olishni yaxshi o'zlashtira olmagan bo'lishlari ham 
mumkin bo'ladi. Masalan: o 'z uylariga borishni bilmaydi. Lekin, aksincha bog'da 
bolalar bilan u o'ynaladigan o'yinlarning kamchiligi, m ashg'ulotlar va boshqa 
ko'pgina bolalar ijodi tevarak-atrof bilan bog'liq.
Masalan: B oshlang'ich sinf (1-sinf) o'quvchisidan talab qilinadigan 
narsalardan biri-daftar yoki kitob varaqlarning farq qila bilishi.
O 'ng varaq, chap varaq va h.k. M aktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarni 
aslida tevarak-atrof bilan tanishtirishning bu borasi shu bet yoki varag'idagi 
chizilgan, aks etgan rasmlar yordamida tushuntiriladi. Maktabgacha ta'lim 
yoshidagi bolalarni tevarak-atrofni bilishda ega bo'lgan barcha bilimlarini 
puxtalash, uni kuzatish, m o'ljal olish malakalari hamda uni belgilay olishlari kabi 
ko'nikm alarini mustahkamlash va tevarak-atrofhaqida o 'z fikrlarini to'la bildira 
oladigan terminlarning bolada yaxshi o'zlashtirilishini o 'z vaqtida ta'm inlab borish 
zarur. Bu bilim malaka va ko'nikm alarning barchasi 1-sinf o'quvchisining 
materialini muvaffaqiyatli o'zlashtirishdagi yutug'i bo'lib hisoblanadi. Tevarak 
atrofni anglashda psixo-fiziologik mexanizmga ham bog'liqdir, u nison ongidagi 
ko‘rish,eshitish. so'zlash. eslab qolish, xotira kabi qobiliyatlar (analizatorlar) 
yordamida dinamik sistemadek saqlanib qoladi. Ayniqsa bunda harakatlanuvchi 
analizatorlar va ichki his-tuyg'ularining roli ahamiyatlidir. Bolalarning tevarak-
101

---

atrofhaqidagi lug'atlarining boyib boi'ishi. Ularning tevarak-atrofni tushunishida 
ikkinchi signal sistemasining tenglashuvini ta ’minlaydi. Chet eliarda bolalarni 
yoshligidan, maktabgacha ta'lim yoshidan boshlab. sekin-asta tevarak-atrofii 
o'rgatishda, umumiy tushunchalam i ikkinchi signal sistemasiga bog'lab olib 
boriladi. Bu esa bolaning tevarak-atrofni o ‘zlashtirishdagi yangi bosqichning 
boshlanishidir.Tevarak-atrofni idrok qilish biror bir mo4jal asosida foydalana 
bilishni talab qiladi, bola ilk yoshidan boshlab o‘zining sezgilari orqali idrok 
qiladi, y a’ni tanasining tom onlari bilan m o‘ljal qiladi. Bog‘cha yoshida bola 
tevarak-atrof tushunchalarini so'zlard a ifodalanishini egallaydi: oldinda- orqada, 
yuqoriga- pastga, chapga-o‘ngra. Yosh bolada tevarak atrofni idrok qilishda 
bolaning shaxsiy tanasi asosiy m arkaz bo‘lib hisoblanadi va u o ‘zining tanasiga 
nisbatan sezgi organlari orqali m o ‘ljalga oladi. Keyinroq borib unga yana bir 
sistema qo‘shiladi. Bu nutqda ifodalashdir y a’ni so‘zlar bilan. Bu narsa bolalarda 
tomonlarni 
o ‘ziga 
tegishlilarni 
sezgi, 
farqlash, 
aniqlash 
xususiyatlarini 
mustahkamlash natijasida b o ‘Iadi, qaysiki bu tomonlar: yuqoriga, pastga, oldinga, 
orqaga, o‘ngga, chapga. 
Shunday qilib bog‘cha yoshi tevarak-atrofning 
tomonlarini, nomlarini so‘z bilan belgilash sistemasi davridir. Bola qanday qilib 
bundan foydalanadi? Kuzatishlardan shu narsa ayon bo‘Idiki yuqorida degan 
so‘zda bola — boshi turgan tom onni, pastda esa — oyoqlari turgan joyni, oldinda
— yuzi tomonni, orqasida esa — orqasini, o ‘ngda — o'ng qo‘li qaepda b o ‘lsa 
o ‘sha tomonni, chapda — chap q o ‘li qayerda bo‘lsa o'sha yerni idrok qilgan. O cz 
tanasi bo'yicha tevarak — atrofni idrok qilish bu boshlang;ich idrok bo‘lib xizmat 
qiladi. Asosiy tomonlarni 3 ta guruhi, qaysiki odam tanasining turli qismlari 
bo‘vicha eng birinchi bo'lib yuqori farqlanadi. Bunda bola. tanasi vertikal holatida 
aniqlaydi. Qolganlari esa kechroq aniqlanadi va farqlanadi bola tomonidan. Bola 
tomonlarining juft, qarama qarshi tomonlarini guruhini o'zlashtirsa ham, hali u 
uning aniqligida yanglishadi. Bolalar uchun asosiy qiyinchiliklar o’ng va chapni 
ajratishdir. K uzatishlardan bola bu qarama-qarshi tomonlarni asta-sekin egallab 
boradi. qaysiki ularni tajribalari orqali egallab boradilar.
B i l i m l a r n i m u s t a h k a m l a s h u c h u n o ' y i n l a n
102

---

1. « 0 ‘ng va chap» o ‘yini.
Bolalar xona bo'ylab harakat qiladilar. Tarbiyachi o'ng va chap so'zlari 
bilan boshlasa bo'ladigan tana a ’zolaridan birining nomini aytadi, masalan, “o ‘ng 
i|o 'l" deydi. Shunda bolalar o ‘zlariga juft topib, bir-birlarining o'ng qo'llarini 
uslilashi kerak. Tarbiyachi o'yinni davom ettirish uchun o'ng va chap qo'l so'zlari 
bilan boshlasa bo'ladigan tana a ’zolarinirig nomini aytadi (Masalan. chap qo'l, 
o'ng qo'l bosh barm og'i, o 'n g va chap qo'l).
2. “ H a ra k a tn i o 'z g a r tir ” o'yini.
Bu o'yinda piktogram m a usulida tomonlarni shartli belgilar bilan belgilab 
olinadi va musiqa ostida ko'rsatilgan belgi bo'yicha harakat qilinadi. Bolalarga 
qaysi belgida qanqay harakatlanishi oldindan o'rgatiladi.
t-oldinga <— o'ngga
[- orqaga <-> - sakrash
—>- chapga о -jo y id a aylanish
Oldinga belgisi ko'rsatilganda bolalar oldinga bir qadam yurishadi, orqaga 
belgisi ko'rsatilganda bolalar orqaga bir qadam yurishadi. Chap va o'ng belgisi 
ko'rsatilganda bolalar chapga va o'ngga bir qadam yurishadi. Sakrash belgisida 3-4 
marta sakrashadi, doira ko'rsatilganda turgan joy da 1 aylanib olishadi. Harakatlar 
bir necha marta takrorlanadi.
3. “ O 'y in eh o q n i to p ” o'yini.
Bolalarga harakat paytida yo'nalishni o'zgarishini o'rgatishga qaratilgan. 
Uyda xonaning turli joylariga berkitgan o'yinchoqlarni topishga tavyorlangan 
‘‘xatdan”foydalanish.Tarbiyachi: Bolajonlar kechqurun guruhimizga Karlson uchib 
kelibdi. Karlson sizlarga atalgan sovg'alarni olib kelgan.Korlson hazilni yaxshi 
ko'radi 
shuning uchun o'yinchoqlarni 
yashirib qo'ygan.M ana bu xatda 
o'yinchoqlarni qanday topishni yozilgan. Tarbiyachi konvertni ochib qo'ydi. 
Derazani oldiga borib chapga burildi va 5 qadam yurib o'yinehoqni topasan. 
Bolalardan biri topshiriqni bajaradi va o'yinehoqni topadi. Boshqa bola quyidagi 
topshiriqni bajaruvchi stolni oldiga turib oldinga 3 qadam yur, uyga burilib 4

---

qadam yur o ‘vinchoqni topasan. Iloji boneha bolalarning o'yinda ishtirok etishiga 
sharoit yaratiladi.
N a z o ra t u ch u n savollar:
1.B olalarda fazoda m o 'ljal olish qanday rivojlantiriladi?
2.Idrok qilish va fazoda m o‘ljal olishda so‘zning ahamiyati qanday?
3.M aktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan tevarak-atrofni kuzatishning 
ahamiyatini ayting.
4.Bolalarda fazoviy tasavvurning rivojlanishiga nimalar yordam beradi? 
T o p sh iriq la r: B olalarda fazoda m o ‘ljal olish haqidagi tasavvurlarini
mustahkamlash uchun «“Predmetlarning joyini top” metodikasini o ‘tkazing. 
Natijalarni tahlil qiling.
A d ab iy o tlar:
1.Hasanboyeva.O.U. va boshqalar. M aktabgacha ta’lim pedagogikasi. -Т .: 
Ilm ziyo, 2006.
2. Бикбаева Н.У., Ибрагимова З.И., Косимова Х.И. М актабгача тарбия 
ёшидаги болаларда элементар математик тасаввурларни шакллантириш. - Т.: 
Укитувчи, 1995 й.
3. Jum ayev М. M aktabgacha yoshdagi bolalarda m atem atik tasavvurlarni 
shakllantirish m etodikasi va nazariyasi. - Т.. 2007.
4. М и хай лова А.. Н осова Э. Д ., С толяр А. А., П олякова М . Н., 
В ербен ец А. М .Теории и технологии математического развития детей 
дош кольного возраста. - Издателство «Детсво-пресс». С анкт-петербург, 
2008.
H A R B IR Y O SH G U R U H ID A F A Z O N I ID R O K E T IS H N IN G
O Z IG A X O S X U SU SIY A TLA RI
T ay an ch so‘z va ib o ra la r: