O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

Hovuzlarga dam berish yoki insolyatsiya usuli (letovanie)
Insolyatsiya usuli qadim zamonlardan beri qishloq xo'jaligida qoilab 
kelinmoqda. Agarda tuproqda zararkunanda nematodalar ko'payib ket- 
sa, g'alla-don ekinlari ko'plab zarar ko'radi. Tuproq zararkunandalarini 
yo'qotish maqsadida ekin dalasini quyosh nuri ta’sirida bir yoz davo- 
mida quritiladi. Shu yili umuman ekin ekilmaydi. Bu usul tuproq zarar­
kunandalarini yo'qotishda katta ahamiyatga ega. Bu usul insolyatsiya 
usuli deyiladi. Insolyatsiya usulini baliqchilik xo'jaligida ham qo'llasa 
bo'ladi. Chunki baliq boqiladigan hovuz uzoq yiliar suv bilan saqlan- 
sa suv ay nib, suv tubi balchiqlashib, lining kislotal iligi oshib ketadi. 
Natijada baliq mahsuldorligi pasayib ketadi. Ko'pchilik baliqlar nobud 
bo'ladi.
Baliq boqiladigan hovuzlar liar yili baliq boqilishi sababli uning 
tubida katta miqdorda organik moddalar yig'iladi. Natijada cho'kindilar 
ko'payib mikroorganizm ta’sirida chiriydi.
Suvda erigan kislorod organik moddalarning chirishi uchun sarf 
bo'ladi. BPK(5) ko'rsatkichi ko'tariladi va dimiqish (zamor) yuz be- 
radi. Bunday paytda hovuzlarni chuqur chizel qilinadi, yoz davomida 
suv quyilmaydi. Faqat kelgusi yili baliq qo'yishdan oldin suv quyiladi. 
Insolyatsiyadan so'ng hovuzlarning baliq mahsuldorligi ikki va undan 
ortiq marotaba oshishi mumkin.
Ayniqsa, Sharqiy Yevropada 5 yildan so'ng hovuzlarga dam beriladi. 
Bu davrda hovuzlarda qishloq xo'jaligi chopiqli ekinlar ekish tavsiya 
etiladi.
Bizning sharoitda ko'pincha sholi ekiladi. Lekin sholi ham suvda 
o'sadi. Bunday paytda hovuz biologik jihatdan dam olmaydi. Eng qulay 
variant hovuzni kuzda shudgorlab, kelgusi yilgacha baliq qo'ygunga qa- 
dar quruq saqlash. Insolyatsiya usulini hovuz sharoitiga qarab har 5 
yilda bir nrarta yoki 7 yilda bir marta qo'llash maqsadga muvofiq.
Hovuzlarni ohaklash
Hovuzlarni ohaklash ishlari ularning meliorativ holatini yaxshilashga 
qaratilgan, baliqchilik hovuzini ohaklash uning ekologik muhitini yax- 
shilaydi va baliq mahsuldorligini oshiradi. Ohak har tomonlama hovuz 
holatiga ta’sir etadi. Ohak suvning kislotalik holatini neytrallaydi. Ohak- 
lashdan oldin hovuz suv va balchiqlik holati tekshiriladi. Agarda pH-5 
bo'lsa, darhol so'ndirilmagan ohak bilan ohaklashtirish ishlari boshla- 
nadi. Ohak vodorod ionlari bilan birikib suv pHni neytrallaydi 7,6-8,0, 
Ohak suvning fizik xususiyatini yaxshilaydi. Ohakning asosiy xususi-
146

---

yati shundaki, u magniy, natriy va kalivlarning zaharli birikmalari bi- 
lan birikib ularni zaharsizlantiradi. Ohakning yana bir xususiyati biogen 
moddalarga ta'sir etib uni organizmlar tomonidan yengil hazm bo'lishini 
ta’minlaydi. Hovuzni ohaklantirishda tavsiya etiladigan normativlarga 
e’tibor berish kerak. Muvofiq keluvchi ohaklash bo'yicha qo'llanmalar 
mavjud. Hovuzlarni ohaklash normalari 38-jadvalga ko‘rsatilgan.
Hovuzni ohaklashda so'ndirilmagan (SaO), so‘ndirilgan ohak 
(Sa(ON)-,), va ohaktosh SaSO, beriladi. Vegetatsiya davrida 1-2 s ga 
hovuzni ohaklash bahor paytida liar 15 kunda bir marotaba, mineral 
o'g'it bergandan keyin 2—3 kun o'tishi bilan yozda liar bir 7—10 kunda 
bir marotaba. Bu yerda ham 200 kg oliakni 210 kunga boiinadi. 200 kg 
ohak : 210 kun — 0,952 kg.
Demak, liar kunlik norma 1 kgohakharlO kunda 10 kgsohidirilmagan 
ohak 500 1 suvda eritiladi va soat Ю00 —1 100 hovuzga sepib chiqiladi.
Diqqat: baliqlar yoppasiga kasal bo'lsa liar bir ga suvlikka 100—300 
kg so'ndirilmagan ohak sepiladi, liar 2—3 sutkada bir marotaba bu ish 
5—10 sutka davomida amalga oshiriladi.
38-jaclval