O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

Hayotchanlik stadivasigacha o‘sinilikxo‘r baliq
chavoqlarini o‘stirish
O'simlikxo'r baliqlar chavoqlarini ko'plab nobud bolmasligi uchun 
ularni to'g'ridan to'g'ri o'stiruvchi hovuzlarga taogen oziqlanish stadiyasiga 
o'tishi bilan qo'yib yuborilmaydi. Bularni hayotchan bolishi, moslashishi 
uchun maxsus mayda baliqchalar o‘stirish hovuzlariga qo'yib yuboriladi. 
Chavoqlarni hayotchanlik darajasiga yctkazish uchun maxsus sadoqlarda,
118

---

biton basseynlarda, lotoklarda o'stiriladi. Intensiv ravishda baliqchalar 
boqiladi. Asosan yirik ozuqa obycktlari bilan (infuzoriya kolovratkalar, 
naupliy) va sun’iy ozuqa bilan ham boqiladi, hayotchan chavoqlar yetish- 
tirishning asosiy muvaffaqiyati, chavoqlarni sifatli va tabiiy ozuqa bilan 
boqishdir. Chavoqlarni o'sishi uchun tabiiy ozuqa konsentratsiyasi bosh 
oniil bo'lib hisoblanadi. 1 1 suvda 1000—1500 dona (infuzoriya, kolovrat- 
ka) ilk chavoqlik davrida (uzunligi 6—7 ml) ayniqsa infuzoriya, volvoks 
asosiy ozuqa obyekti hisoblanadi. Kcyinchalik kolovratka, naupliuslar bi­
lan oziqlanadi. Rivojlanishning 3-bosqichidan boshlab chavoqlar ancha 
katta hajmdagi zooplankton bilan oziqlanadi. Bular: dafnya, diafanozo- 
ma, bosmina, moina hamda siklop, kopepodit, akantodiaptomuslar hi­
soblanadi. Haddan tashqari katta razmerli zooplankton oq do'ngpeshana 
uchun noqulay ozuqa obyekti hisoblanadi. Umuman oq do'ngpeshana kat­
ta razmerli zooplanktonni iste’mol qilolmaydi. Oq do'ngpeshana ratsioni 
asosan fitoplankton hisoblanadi. Zooplanktonning asosiy iste’molchisi bu 
chipor do'ngpeshana hisoblanadi. Lekin zooplankton losossimonlardan 
pelyadning ham sevimli ozuqasi hisoblanadi. Pelyad O'zbekiston suv- 
liklarida keng tarqalmagan. Chipor do'ngpeshana, pelyad kabi turlar, bu- 
tun umr davomida zooplanktonni iste’mol qiladi.
Oq amur va qisman chipor do'ngpeshana kabi turlarning ozuqa 
spektori oq do'ngpeshanaga nisbatan ancha keng. Bular taogen oz.iqla- 
nishga o'tishining birinchi kunlarida kolovratkalar va naupliuslardan 
boshqa, kopepoditlarni, basminalarni hamda moina va seriodafni- 
yalarning yosh zotlarini ham iste’mol qiladilar. Postembrional rivoj­
lanishning birinchi bosqichidan boshlanib 9 mm uzunlikda bo'lgan 
chavoqlar suv havzasidagi barcha zooplanktonlarni iste’mol qiladilar. 
O'simlikxo'r baliqlar chavoqlarini o'stirish uchun 1,0 ga cha bo'lgan, 
chuqurligi 0,5-0,7 metr bo'lgan hovuzlarda boqiladi. Suv kiradigan 
inshootlarga № 30-32 kapron to'rlardan ixota qoplari o'rnatiladi, 
suv chiqish joylarida ham mayda baliqchalar chiqib ketmasligi 
uchun ixota qoplari o'rnatiladi. Shu narsani unutmaslik kerakki, mayda 
baliqcha o'stirish uchun ajratilgan hovuz to baliqcha qo'yilgunga qadar 
suvsiz quruq saqlanadi. Bunday hovuzlarga chavoq quyilishidan 3 kun 
oldin suv quyiladi.
Chavoqlar o'tkazish zichligi 10 million dona liar bir gektariga. Le­
kin ko'pchilik xo'jaliklar 3—5 min dona gektariga o'tkaziladilar.
3—5 min chavoqni o'stirish uchun liar bir gektar yerga bir-ikki ton- 
nagacha organik o'g'it berish tavsiya etiladi. Mol go'ngi va 50—60 kg\ 
azotli va fosforli mineral o'g'it beriladi.
119

---

Chavoqlarni o‘stirish ikki va ba’zi sabablarga ko'ra 3 turda amalga 
oshirishi kerak. Ikkinchi turga bar bir gektariga 1—2 tonna organik o‘g‘it 
bcriladi. Agarda chavoq zichiigi 6 ming dona gektariga bo'lsa, o'g'itlash 
normasi 2 -3 baravar oshiriladi. O'g'itning bir qismi suv havzasining 
tubiga, qolgan qismi esa suvga eritib beriladi.
Albatta o'g'it berilgandan keyin tabiiy ozuqa bazasi va suvning gaz 
rejimi nazorat qilinadi. Chavoqlar keyingi bosqichga o'tishi bilan suv 
havzasidagi barcha zooplanktonlarni iste’mol qiladilar. Shu davrdan 
boshlab boshqa suv havzasiga ko'chiriladi va chavoqlar o'zlariga kerakli 
bo'Igan ozuqani topa oladilar. Boshqa hovuzga o‘tkazilgan chavoqlar- 
ning uzunligi 11—12 mm va og'irligi 15—20 mg ni tashkil qiladi. Cha­
voqlarni tabiiy ozuqa yetishntasligi sababli boshqa o'stiruvchi hovuzga 
o'tkazish uchun avval hovuz suvi chiqariladi. Suvni chiqarish ishlari 
soat 17—18 da bajariladi. Chavoq yig'iladigan joyga chavoqlar to'planadi 
va so‘ngra № 9, № 12 kapron t odd an sadoq yasaladi. Bulling uchun 
suv chiqadigan joyga maxsus bitondan yasalgan 3,5—l,2x 4,5 metr mos- 
lama tayyorlanadi. Chavoqlar slut joyda to'planadi. Bu yerdan chavo­
qlar maxsus tayyorlangan sachoklar orqali (riboulovitelga to'planadi) 
olinadi. Chavoqlardan molod (baliqcha) chiqish ko'rsatkichi 60—70% 
ni tashkil qiladi.
Agarda chavoqlar paketga solinsa va uzoq masofaga 100—150 km 
transportirovka qilinsa, liar bir paketga 25 ming chavoq solinadi, agarda 
40—50 km keladigan masofa bo'lsa bir paketga 5—10 ming donadan cha­
voq solinadi. Agarda liar bir tur alohida hovuzlarda boqilsa (monokul- 
tura) ham bo'ladi. Chunki bu usul tabiiy ko'llarni baliqlashtirish uchun 
kerak. Qaysi turdan qancha kerak bo'lsa, darhol olib yuboriladi. Chavoq­
larni 100-150 km masofaga transportirovka qilishdan oldin ichaklar to- 
zalanishi uchun 10—12 soat maxsus kapron suzuvchi sadoqda saqlanadi.
O 'txo'r baliqlar segoletkalarini boqish
0 ‘txo‘r baliqlar segoletkasi hovuzda karp segoletkalari bilan birga- 
likda o'stiriladi. Segoletka o‘stiriladigan hovuzlarga suv kiradigan joyiga 
№1 mm kapron to'rdan yasalgan axlatlarni vig'adigan qop o'rnatiladi. 
Bunda hovuzlar mayda baliqcha (podrashenniy) qo'ygunga qadar 7—10 
kun oldin suv quyiladi. Yaylov hovuzlarni chavoqlar bilan baliqlashti- 
rishga ruxsat berilmaydi, katta ko'llarga ham chavoq qo'yilmaydi.
Chavoqli paketlar hovuzga olib keltirilgandan keyin hovuzdagi suv 
va suv haroratiga moslashish uchun 20—30 nrinut hovuz suviga quyi­
ladi. So'ngra paket ochilib asta-sekinlik bilan chavoqlar suvga qo'yib
120

---

yuboriladi. Tirik va o'lik chavoqlarni bilish uchun iloji boricha oldin- 
dan tayyorlangan kapron № 10-12 to'rdan yasalgan sadoqqa quyiladi. 
Bunday chavoqlarning chiqishi 40%. Bu hovuzlarga karp chavoqlariga 
qo'shimcha bar bir gektar suvlikda 50—70 ming do'ngpeshana, o'ng 
ming oq amur qo'yiladi.
O'stiruvchi hovuzlardan segoletkalarni ovlash suv harorati 14°C 
bo'lganda boshlanadi. Oq amur va do‘ngpeshana to‘da baliqlar hisob- 
lanadi. Bular suv qalinligida saqlanadi. Segoletkalarni suv chiqadigan 
joyida qurilgan baliq tntgichdan sachok orqali tutish maqsadga muvofiq. 
Chunki o‘txo‘r baliqlarning jabralari balchiq suvda yomonlashadi.
Baliq tutgichlarga birinchi navbatda oq va chipor do‘ngpeshana 
keladi. So'ngra karp va amur birgalikda keladi. Bularni suv oqimida 
yig‘ish yaxshi, chunki toza suv orqali keladi. Segoletkalarni qo'l bilan 
sortlarga ajratish mumkin etnas.
O 'txo'r baliqlar segoletkalarning qishlashi va zichligi xuddi karp sin- 
gari bo‘ladi. Oddiy karp qishlaydigan hovuzlarda o‘txo‘r baliqlar sego- 
letkalari o'tkaziladi. Segoletkalarning qishdan chiqish ko'rsatkichi 80— 
90% ni tashkil qiladi. Agarda xo'jalikning imkoni bo'lsa, do'ngpeshana 
segoletkalarni karp segoletkalaridan alohida saqlasa yaxshi bo'ladi. 
Qishlash hovuzini bo'shatish paytida do‘ngpeshana kamroq jarohatla- 
nadi. Oq amur birinchi yili uzunligi 11=21,4 sm, 12=36,8 sm, 13=52 sm, 
14=68,6 sm, do'ngpeshana 11=15,6 sm, 12=29,1 sm, 13=49,1 sm, 14=67,3 
sm, 15=81 sm bo'lishi kerak.
Barcha turlarga xos bo'lgan baliqchalar (karp, oq, chipor do'ng­
peshana, oq amur) ustuvor hovuzlarda zooplankton, fitoplankton bilan 
oziqlanishni davom ettiradi. Lekin bir-ikki hafta o'tishi bilan, turga xos 
bo'lgan, katta yoshdagi baliqlarday ovqatlanishga o'tadi. Oq va chipor 
do'ngpeshana baliqchalarini boqish: hovuzga baliq lichinkalarini qo'- 
yishdan oldin plankton (zoo va fitoplankton) rivojlanishi uchun 1,5-2,0 
tonna gektariga organik o'g'it beriladi. Suv quyilgandan keyin vegetatsi- 
ya davrida har 10 kunda bir marotaba o'g'itlab turiladi. O'g'itlash nor- 
masi har 10 kunda 71 kg ga go'ngni 300-500 litrli sig'imga ega bo'lgan 
idishga solib, suvga eritib, suvini hovuzga sepib turiladi. O'g'itlash vaqti 
ertalab soat 10°° da bo'lib, havo ochiq, bulutsiz bo'lishi kerak. Birin­
chi oyda har (may) 15 kunda ikkinchi oyda (yozda) har 10 kunda bir 
marotaba o'g'itlanadi. Havo harorati 15—17°C gaclia pasaysa o'g'itlash 
to'xtatilsa ham bo'ladi. Suv tiniqligi 15—20 sm bo'lsa darhol suv ohak- 
lashtiriladi. Ohaklash normasi 100 kg ga har bir gektariga bir marotaba 
4—5 kg so'ndirilmagan ohak 300—500 litr suvga eritib sepiladi. Suv ti-

---

niqligi 35^50 sm boiishi bilan yana organik o‘g‘it bilan normaga qarab 
o‘g‘itlantiriladi. Suvdagi kislorod miqdori 2—3 mg 1 dan kamaymasligi 
kerak.
Mineral o‘g‘it ham ishlatiladi. Eng universal mineral o‘g‘it ammofos- 
fordir. Uning tarkibida 20-22% azot va 14-16 % gacha fosforbor. lining 
miqdori 30 kg ga bir vegetatsiyaga (210) har 10—15 kunda 1,5—2,0 kg am- 
mofosni 100-200 litr suvda eritib soat Ю00 da organik o‘g‘it bilan qo‘shib 
beriladi. O'gitlashdan maqsad suvda fitoplanktonni ko‘paytirish.
Oq amur baliqchalarini boqish: oq amur chavoqlari ham 1—2 hafta 
zooplankton bilan oziqlanadi. 40-50 kunlik mayda anrurchalar kichik 
hajmdagi suvo‘tlari bilan oziqlanadi (ryaska, azola, volfiya). Agar bular 
boimasa, unda o'tloq oilaridan (o‘t, yunuchka, yashil qamish, tut bargi 
va shunga o‘xshash) myasorubkadan o‘tkazib har 10 000 dona oq amur 
baliqchalari uchun 20-40 kg (3-5 g) baliqchalar 8 sm uzunligi, ogirligi 
8-10 g boiganda har 10 000 dona uchun 50-70 kg. Uzunligi 20—25 sm, 
ogirligi 70—100 g bo‘lganda barcha yashil o'simliklar beriladi. Ozuqa 
normasi baliq tana ogirligini 3—5% hisobidan beriladi. Baliq og'irligi 
nazorat ovi paytida aniqlanadi va sutkalik ovqat ratsional belgilanadi.
Agarda polikultura sharoitida baliq chavoqlari, segoletkalari bo- 
qilsa, avvalgi oq amur ovqati beriladi. So'ngra karp va do‘ngpeshana 
ozuqasi beriladi. Shunday qilinmasa oq amur boshqa baliqlar ozuqasini 
yeb qo‘yishi mumkin. Hamma vaqt suv sifati va baliqlar o‘sishi baliq- 
shunosning nazoratida boiishi shart. Baliqlar o‘sishi har 15 kunda bir 
marotaba o‘tkaziladi.