|
jinoiy,
fuqarolik, ma’muriy
va
intizomiy
turlari bor. Har bir
I b o b. Davlat va huquq nazariyasi
turiga xos — jinoiy, fuqarolik, ma’muriy, intizomiy
javobgarliklari mavjud.
Huquqiy madaniyat, huquqiy ong,
huquqiy bilim
Ma’lumki, shaxslarning huquqiy bilimi, huquqiy
ongi, madaniyati qanchalik yuqori bo‘lsa, shuncha
huqu qiy munosabatlarda qonun-qoidalardan, huquq
me’yorlaridan foydalanishi oson bo‘ladi.
Ijtimoiy hayotni huquqiy tartib doirasida tutish
to‘g‘risidagi tushunchalar tizimi, ijtimoiy ong shakli —
huquqiy ong
bo‘lib hisoblanadi. Har xil turda ijtimoiy
ong mavjud, bular —
siyosiy, axloqiy, diniy, huquqiy va
h.k.
Huquqiy madaniyat
keng ma’noga ega bo‘lib, shaxs-
ning qonunga, davlat tomonidan o‘rnatilgan tartib-
qoidalarga rioya etishdagi xulqi, munosabatini bildiradi.
Umuman madaniyatli va madaniyatsiz shaxs bo‘lga
ni -
dek, odamlar huquqiy madaniyatli, huquqiy madaniyat-
sizlarga bo‘linadi. Huquqiy madaniyatli bo‘lish uchun
hamma qonun me’yorlarini yoddan bilishi shart emas,
unga rioya etish, qonun asosida ish tutish lozim. Ayrim
huquq me’yorla
rini mukammal biladigan shaxslar
huquqbuzarliklari uchun javobgarlikka tortiladilar. Ular
huquqiy bilimli bo‘lganlari bilan huquqiy madaniyatdan
uzoqdirlar. Demak, huquqiy madaniyat shaxsning ongli
ravishda huquqiy me’yorlarga rioya qilishi, o‘z xulq-
atvori bilan o‘rnatilgan tartib-qoidaga bo‘ysunishi, desak
bo‘ladi.
Huquqiy ong huquqiy madaniyatning ajralmas qismi
hisoblanadi.
Har bir shaxsning huquqiy ongi uning qo-
nun me’yorlariga munosabatidan, ularni qabul qi lish xis-
latlaridan, o‘rnatilgan qonunni qo‘llash, unga rioya qi
-
lish tushunchalaridan kelib chiqadi.
«Biz, — deydi I. Karimov, — odamlarning eski
cha
psixologiyasini o‘zgartirib, ularda yangi huquqiy ongni
32
Huquqshunoslik
shakllantirmog‘imiz lozim. Shunday bo‘lsinki, har bir
kishi erkinliklari — ayni vaqtda muayyan burch, maj
-
buriyat va mas’uliyat ekanligini chuqur his etib
tursin»
1
.
Huquqiy ong
— shaxslar tomonidan davlat organlari
orqali qabul qilingan qonun hujjatlarini anglash, ularga
rioya etish, ulardan ongli ravishda huquqiy munosabatga
kirish jarayonida foydalanish qobiliyati, desak ham
bo‘ladi. Har bir shaxs u yoki bu huquqiy munosabatga
kirar ekan, ongli ravishda uning oqibatini biladi. U ongli
ravishda bu munosabatlarni amalga oshiradi. Agar
huquqiy ong shaxs ruhiyati orqali qonunning tub
ma’nosini tushunib, uni qabul qilish xususiyatini o‘rnata
olgan bo‘lsa, huquqiy madaniyat bu xususiyatni amalga
oshirish jarayoni bo‘lib hisoblanadi. Agar huquqiy ong
bilan huquqiy madaniyat bir xil ta’sir kuchiga ega bo‘lsa,
huquq buzarlik, qonunga rioya qilmaslik yoki boshqa no -
jo‘ya harakat amalga oshmaydi. Lekin ong yetarli dara-
jada qonuniy hujjatlar ma’nosini qabul qilsa-da, huquqiy
madaniyat shaxsda past bo‘lsa, salbiy oqibat ro‘y beradi.
Ongli, bir qarashda tarbiyali deb tanilgan shaxs har doim
huquqiy madaniyatli bo‘lmaydi. Masalan, ayrim o‘qituv -
chilar o‘z fanini mukammal bi
lishi, darslarni barbod
qilmasligi, ongli ravishda o‘quv yurtida o‘rnatilgan
qoidalarga rioya qilishi bilan bir qatorda, huquqiy
madaniyatsizligi tufayli ta
magir, ta
labadan biron-bir
narsa undirishga, dala hovlisida tekin ishlatishga yoki
boshqa inson huquqiga putur yetkazadigan harakatlar qi-
ladi.
Huquqiy madaniyat, huquqiy ong huquqiy bilim bi-
lan chambarchas bog‘liq. Huquqiy bilim bir necha
bosqichdan iborat. Bunga misol qilib
maxsus huquqiy
bilim, umumiy huquqiy bilim, qisman huquqiy bilimlarni
ko‘rsatib o‘tish mumkin.
33
I b o b. Davlat va huquq nazariyasi
2 — Huquqshunoslik
1
I. Karimov.
Yangicha fikrlash va ishlash davr talabi. T.: O‘zbe
-
kiston, 1997. 120-bet.
Odatda, huquqiy bilimli shaxs qonun hujjatlarini ongli
ravishda qabul qilib, huquqiy madaniyatli bo‘lganligi
uchun ularni buzmasligi kerak. «Afsuski... huquqni muho-
faza qiluvchi idoralar xodimlari tomonidan jinoyat ga qo‘l
urish holatlari ham mavjud. Bu hollar viloyat huquqni
muhofaza qilish idoralari, soliq va bo j xona xizmati faoli -
yatida jiddiy kamchiliklar borligidan dalolat beradi»,
degan edi Res
publikamiz Prezidenti xalq deputatlari
Far g‘ona viloyat Kengashining navbatdan tashqari ses-
siyasida (1997-yil 14-fevralda) so‘zlagan nut qida. Tinch -
likni saqlash va xavfsizlikni ta’minlash uchun javobgar
shaxslarni huquqiy bilimsiz deb bo‘ladimi? Yo‘q, albatta.
Lekin ular orasida ayrimlari ning huquqiy madaniyati sust
bo‘lganligi tufayli ong salbiy oqibatga xizmat qiladi.
Demak, huquqiy bilimli bo‘la turib, huquqiy madaniyatli
yoki madaniyatsiz bo‘lishda huquqiy ong o‘z kuchini
ijobiy yoki salbiy tomondan ko‘rsatishi mumkin.
34
Huquqshunoslik
Do'stlaringiz bilan baham: |
