O karimova huquqshunoslik

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
O‘RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI
O. KARIMOVA
HUQUQSHUNOSLIK
Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari 
uchun darslik
Qayta ishlangan, to‘ldirilgan
to‘rtinchi nashr
«SHARQ» NASHRIYOT-MATBAA 
AKSIYADORLIK KOMPANIYASI
BOSH TAHRIRIYATI
TOSHKENT — 2010

---

T a q r i z ch i l a r:
yuridik fanlar nomzodi, dotsent
M. MIRHAMIDOV
O‘zbekiston Xalq o‘qituvchisi
O. OMONOVA
Karimova O.
Huquqshunoslik: Akademik li 
tsey va kasb-
hunar kol lej lari uchun o‘quv qo‘llanma. — T.:
«Sharq», 2010. — 176 b.
Sarlavhada: O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta max-
sus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi. 
BBK 67ya722
ISBN 978-9943-00-033-9
© «Sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi
Bosh tahririyati, 2004, 2007, 2009, 2010.
BBK 67ya722
K-25
K-25

---

SO‘ZBOSHI
O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi, o‘z
taqdirini o‘zi belgilashdek buyuk baxt bugungi yosh avlodga
nasib etdi. Respublikamizda demokratik huquqiy davlat quril-
moqda. Bunday davlatni barpo etish uchun esa jamiyat, xalq,
ayniqsa, yoshlar yuksak darajada huquqiy bilimli, madaniyatli
bo‘lishi kerak.
Keyingi yillarda respublikamizda mustaqillikni mustahkam-
lash, ta’limni rivojlantirish borasida juda ko‘p ishlar qilinmoqda.
Bunga O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi qo-
nuni, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, Vazirlar Mahkamasining
1998-yil 13-mayda qabul qilingan «O‘zbekiston Respublikasida
umumiy o‘rta ta’lim to‘g‘risida»gi Nizomi, «O‘zbekiston
Respub likasida o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limini tashkil etish
chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori, O‘zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisining 1997-yil 29-avgustdagi qarori bilan tasdiqlan-
gan «Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish milliy das-
turi», 2001-yil 4-yanvarda Prezidentimiz tomonidan qabul qi-
lingan «O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o‘rganishni
tashkil qilish to‘qrisida»gi farmoyishi va boshqa bir qancha
huquqiy hujjatlar misol bo‘la oladi.
Mamlakatimizning rivojlanishi, dunyo miqyosida hurmat
va e’tiborga sazovor bo‘lishi kelajak avlodni har tomonlama
kuchli va bilimdon qilib tarbiyalashni taqozo etadi. «O‘zbe 
-
kiston Respublikasida yoshlar va turli yoshdagi balog‘atga yet-
maganlarning huquqiy ta’limi haqida»gi Nizomga asosan
huquqiy ta’lim respublikadagi barcha oliy o‘quv yurtlarida,
maktablarda, gimnaziyalarda, litseylarda, professional va ixti -
soslashtirilgan texnika bilim yurtlarida (o‘rta maxsus, kasb-
hunar ta’limi) maxsus dastur asosida olib borilishi lozim.
Yuksak huquqiy madaniyatni shakllantirishda res 
-
publikamiz ta’lim tizimida o‘qitilayotgan «Huquq 
shunoslik»
fanining o‘rni va imkoniyati cheksizdir.
3

---

Ushbu darslik talabalarga davlat va huquqning kelib
chiqishi, jamiyat taraqqiyotida ularning o‘rni, davlat, huquq,
davlat shakllari, Konstitutsiya huquqi, uning maqsadi, vazi-
fasi, boshqa huquq sohalari, ularning inson hayotidagi o‘rni
to‘g‘risidagi bilim asoslarini berishni nazarda tutadi.
Jamiyatning borlig‘i, kelajagi, hozirgi davrning qay daraja-
da shakllanishi shu jamiyatda yashovchi fuqarolar 
ning xatti-
harakatlariga bog‘liq. Bu harakat foydali yoki foydasiz bo‘lishi
mumkin.
Har bir davlat o‘z fuqarosini har tomonlama o‘qimishli,
ongli, tarbiyali ko‘rishni istaydi, shunday bo‘lishi uchun
sharoit yaratadi, imkoniyat beradi.
Huquqiy davlat sari qadam qo‘yayotgan O‘zbe 
-
kistonimizdagi har bir shaxs o‘z huquqlarini, erkinliklarini,
burchlarini bilibgina qolmasdan, balki qonun qabul qilish
jarayonida, davlat, jamiyat ishlarida faol ishtirok etishi
kerak.
Jamiyat va davlatning yetakchi kuchi uning qonunla 
ridir.
Qonun nimani o‘z ichiga olgan, kimni, qanday himoya qiladi,
insonga qanday yondashadi? Bu masalalar yillar davomida
xalqni qiziqtirib kelgan.
Bir davrlarda podshohlar, shohlar, imperatorlar, qirollar
qabul qilgan qonun, qarorlar hammaga jarchilar orqali yetkazi-
lar edi. Kinofilmlardan jarchilarning: «Odamlar-u odamlar,
eshit madim demanglar, podshohimiz shu buyruqni e’lon qilish-
ni buyurdilar», deb jar solib yurganlarini ko‘rgansizlar.
Demak, maxsus odamlar ko‘chama-ko‘cha, mahallama-
mahalla, bozorlarda yurib xalqni yangi qonun, qaror, farmon-
lar bilan tanishtirgan. U davrda xalqning ko‘pchiligi o‘qishni
uncha bilmagan bo‘lsa ham podshohning amrini bilishi shart
edi. Hozirgi davrda O‘zbe kiston aholisi yoppasiga o‘qimishli,
bilimli. Har bir yangilikni matbuot, televideniye, radio orqali
eshitadi, o‘qiydi. Lekin hammani ham, ayniqsa, yoshlarimizni
siyosiy, huquqiy, iqtisodiy jihatdan ongli, yuksak darajada bi -
limli deyish qiyin.
Mazkur darslikda biz yoshlarimiz huquqiy bilimlarni
egallashlari uchun yetarli ma’lumotlar berishga harakat
qildik. Shu davlat bizniki. Demak, davlatimizning har
4
Huquqshunoslik

---

tomonlama rivojlanishi siz va bizga bog‘liq. Davlat, jamiyat
ishlarini mukammal bilish uchun huquqiy bilimli, ongli,
madaniyatli bo‘lish — davr talabi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov 1997-
yil 20-may kuni Respublika huquq tartibot idora rahbarlari,
huquqshunos olimlar, ommaviy axborot vositalari vakillari bi-
lan uchrashuvida xalqimizning huquqiy mada 
niyatini yuk-
saltirish davlat siyosati darajasiga ko‘tari lishi lozimligini, mus-
taqillik so‘zining zaminida katta, ulug‘ huquqqa ega bo‘lish
degan tushuncha yotganini aytgan edi.
Mazkur darslikdan siz respublikamizning huquq fani so-
halariga taalluqli bilimlarni va yangi qonunlar, qonuniy akt-
larning sharhlarini bilib olasiz.
Yangi fuqarolik jamiyatini qurishda har bir shaxs qonun-
larni, demokratiya, mustaqillik tushunchasini, davlat boshqaru-
vidagi ulkan o‘zgarishlarni, inson, fuqarolarga berilgan erkinlik-
larni mukammal bilishi lozim. Bu jamiyatni qurishda, islohot-
larni amalga oshirishda «yangilash jarayonini boshqaradigan va
ta’minlaydigan, yangicha fikrlaydigan odamlarni tarbiyalash»
1
davr talabi bo‘lib qolmoqda.
Eski dasturlar, darsliklardan voz kechib, yangi, zamon ta -
labiga javob beradigan usullarda dars o‘tish ancha murakkab
izlanishni, muayyan qiyinchiliklarni keltirib chiqarsa ham tabi-
iy, obyektiv hollardan kelib chiqib ishlash zarur. Respublikamiz
Prezidenti bu to‘g‘rida shunday fikrlar bildirgan: «Hayotda har
bir narsaning bahosi bo‘lganidek, farovon turmushga eri 
-
shishning ham, albatta, o‘z tosh-tarozisi bor. Boshqacha ayt-
ganda, odamzod bir narsaga erishmoq uchun ma’lum vaqt
huzur-halovatidan voz kechishiga ham to‘g‘ri keladi. Buni ha -
yotning o‘zi tasdiqlaydi»
2
. Shunday ekan, qanchalik murakkab
bo‘lmasin, ta’lim sohasida ham ulkan islohotlarni amalga oshi -
rish bilan bir qatorda, ta’limning negizi bo‘lgan o‘quv dasturla -
rini, ular asosida yoziladigan darslik, o‘quv qo‘llanmalarni ham
tubdan takomillashtirish lozim. Ta’lim uzluksizligini inobatga
5
So‘zboshi
1
Karimov Islom.
O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda. T.: O‘zbe kiston,
1999. 7- bet.
2
O‘sha joyda.

---

olgan holda tinglovchi, o‘quvchi, talaba har bir o‘tiladigan
darsni, ma’ruzani, suhbatni yangicha usulining bayo 
nini,
muammosini bilib olsin, qiziqsin, izlansin.
Mazkur darslikda o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi ting 
-
lovchilariga dastur, amaliy mashg‘ulotlar mavzusi, mustaqil
ish mavzusi, talabalarning bilimini aniqlash uchun savollar,
testlar, referatlar mavzulari ham tavsiya etiladi.
Dasturda «Huquqshunoslik» bo‘yicha o‘tiladigan huquq
sohalarini bosqichma-bosqich o‘rgatilishi nazarda tutiladi.
Muallif 8—9-sinflar, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’li 
miga
dasturlarni yozganligi uchun fan sohalari takrorlanmasligiga
ahamiyat qaratdi.
Darslikda yoritilgan mavzularda tinglovchini mustaqil ish-
lashga jalb qiladigan, unda qiziqish, izlanish uchun ishtiyoq
tug‘diradigan yo‘llar qo‘llangan.
Darslik to‘g‘risidagi fikr-mulohazalaringizni, taklif va is-
taklaringizni kutib qolamiz va avvaldan minnatdorchilik
bildiramiz.
Muallif
6
Huquqshunoslik

---

7