O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor

1-R  •  100%  yoki  pul  massasi  —  R,  bunda:  R  —  markaziy  bank 
belgilab  qo'ygan  majburiy  zaxiralash  m e ’yori.
Bank  multiplikatori  mexanizmi  quyidagi  usulda  faoliyat  yuritadi: 
M arkaziy bank qandaydir tijorat bankiga kredit beradi va o ‘z navbatida 
u sh b u   tijorat  banki  o 'z in in g   mijoziga  kredit  beradi.  Mijoz  ushbu 
taxm inan  10  ta  birlikdan  iborat  kreditdan  o ‘z  majburiyatlarini  to ‘lash 
u c h u n   foydalanadi.  Pul  m ablag‘lari  boshqa  iqtisodiy  subyektga  borib 
tu sh a d i  va  u  bu  m ab la g ‘larni  o ‘zining  tijorat  bankidagi  depozitli 
hisobvarag‘ida  joylashtiradi.  Bankning  ikkinchi  mijozining  hisobva- 
rag'ida  10 ta birlik mavjud.  Bank ushbu sum m adan  majburiy zaxiralash 
fondiga  muayyan  foizni  ajratadi.  Bankda,  masalan,  erkin  m ablag'- 
larning  8  ta  birligi  qoladi  va  u  ushbu  m ablag‘larni  yana  kreditga 
beradi.  Bu operatsiya faqat shunday farq bilan takrorlanadiki, to ‘rtinchi 
m ijozning  hisobvarag‘ida  endi  8  ta   birlik  mavjud  b o ‘ladi.
B unday  operatsiya  m uayyan  m uddat  davom ida  takrorlanadi  va 
natijada  m ijozlarning  banklardagi  hisobvaraqlarida  Markaziy  bank 
birinchi  m arta  10  ta  birlikdan  oshadigan  sum m a  (1 0 + 8 +   va  hokazo) 
paydo  b o ‘ladi.  S hunday qilib,  m azkur m exanizm   iqtisodiyotga taqdim  
etilgan  pul  massasini  m u ayy an   su m m a g a ch a   n a q d   pulsiz  shaklda 
ko'paytirishga imkon beradi,  ushbu holatda belgilab q o ‘yilgan  majburiy 
zaxiralash  m e ’yori  q a n c h a lik   y uqori  b o ‘lsa,  kreditning  aylanishi 
shunchalik  tez  tugaydi  va  bu  m exanizm ning  amal  qilishi  natijasida 
q o 'sh im c h a   ravishda  iqtisodiyotda  shunchalik  kam  miqdordagi  pullar 
paydo  b o ‘ladi.

---

Pul  massasi  bilan  pul  bazasi  o ‘rtasidagi  nisbat  pul  m ultiplikatori 
deb  ataladi.