O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor

0 ‘zbekiston bank tizimining  ko'rsatkichlari  1
K o‘rsatkichlar
01.01.99
01.01.00
01.01.02
01.01.06 01.01.10
1.01.11
Uz.tijorat  banklar
 
soni
28
33
38
28
30
31
Filial  u m u m iy  soni
570
791
791
893
810
810
Fondlarning
 
u m u m iy  summasi
0,8
6 ,6
6,4
9 ,5
15,7
20,8
ToMangan  Ustav
 
fondlarining
 
u m u m iy  summasi
0,1
0,2
0,6
0,9
3,1
4,1
Korxona  va
 
tashkilotlar
 
depozitlarining
 
u m u m iy  summasi
0,4
—
—
—
8,7
13,2
Tijorat  banklar
 
tom on d an   korxona
 
tashkilotlar  va
 
aholida  berilgan
 
kreditlar  summasi
0,5
3 ,4
3,4
5 ,2
8,6
11, 5
Shu ju m ladan  qisqa
 
muddatli  kreditlar.
0,3
1,5
1,5
2,2
2 ,7
3 ,9
U z o q   muddatli
 
kreditlar
0,2
1,6
1,6
2,9
5 ,9
8,6
0 ‘rta  muddatli
 
kreditlar
0,3
0,3
0,1
—
—
Hisob-kitoblarni tezlashtirish, jarayonlarni  ishonchligini  t a ’minlash 
h a m d a   bu jarayonlar bilan  b og ‘liq  xarajatlarni  kamaytirish  m aqsadida 
tijorat  banklari  bugungi  kun d a  kom pyuter  texnikasi  bilan  jih o z la n - 
moqda.
Tijorat  banklarining  to'lovlarini  amalga  oshirish  funksiyasi  orqali 
bugungi  kunda  yuridik  shaxslarning  davlat  budjetiga  boMgan  m ajbu- 
riyatlari  nazorat  qilinmoqda.
Bugungi  kunda  tijorat  banklari  yetarli  darajada  texnik  jih o z la n - 
ganligi  ham da  kerakli  axborot  bazalariga va  malakali  kadrlarga  egaligi
'  «Bozor,  pul,  kredit»  ju m ali  №   2,  2001.

---

banklari o ‘z navbatida qimmatli qog‘ozlar bozorining asosiy ishtirokchi- 
laridan  biri  qilib  q o ‘ymoqda.
Qimmatli  qog‘ozlar  bozorida  banklar  bir  vaqtning  o ‘zida  h a m  
investor  ham   e m ite n t  sifatida  q a tnashm oqda.  Banklarning  bo sh qa 
x o 'jalik   s u b y e k tla rig a   n isb a ta n   stabil  m oliyaviy  holatga  egaligi 
qim m atli  q o g 'o z la r  bozorida  operatsiyalarda  qatnashishga  im k o n  
b erm oqda.
Respublikada tijorat banklarning qimmatli  qog‘ozlar bozorida aktiv 
ishtirok etishining sabablaridan yana  biri  banklarning  nizom  kapitalini 
oshirish  sohasida  o ‘z  aksiyalarini  sotishga  bo ‘lgan  intilishdir.
Bugungi  kunga  kelib  tijorat  banklari  qimmatli  qog‘ozlar  bozorida 
aksiyalardan  tashqari  depozit va ja m g ‘arm a sertifikatlar bilan  ishlashni 
ham  yo'lga  q o ‘ymoqdalar.  Bundan  tashqari  banklar  o ‘z  mijozlariga 
moliyaviy  broker  sifatida  ham  xizm at  ko‘rsatmoqda.  Banklarning 
bunday  funksiyalarni  bajarishlari  korxona  tashkilotlaming  qimmatli 
qog‘ozlar  bozori  operatsiyalarida  qatnashishlari  uchun  qulay  sharoit 
yaratm oqda.
Bugungi  kunda,  Respublika  davlat  mulkini  xususiylashtirish  bilan 
bog'liq  jarayonlar  keng  o ‘rin  olganligi  sababli,  korxonalarga  tegishli, 
qimmatli  qog‘ozlar bozoriga nisbatan,  davlat qimmatli  qog‘ozlar bozori 
aktiv harakat  qilmoqda.  Bu bozorda asosiy qatnashchilar sifatida tijorat 
banklari  maydonga  chiqmoqda.
Bu  bozorda  tijorat  banklari  o ‘zlarining  brokerlik  funksiyalarini 
amalga  oshirish  bilan  bir  qatorda  mavjud  resurslarini  hech  qanday 
tav a k a lc h ilik k a   b o rm a g a n   h o ld a   qisqa  m u d datla rga   joylashtirish 
imkoniyatiga  ega  boMmoqdalar.
Respublika  iqtisodiyotiga  kirib  kelayotgan  «Lizing»  jarayonlari 
bugungi  kunda  ishlab  chiqarishni  texnika  va  texnologiya  t a ’minlash 
harnda  qayta  jihozlashda  muhimligini  ko'rsatmoqda.  Agar  biz  lizing 
xizmatlariga  t o ‘lanadigan  foiz bilan  bank krediti  bo‘yicha to'lanadigan 
foiz  o'rtasidagi  bog'liqlikga  e ’tibor  beradigan  bo‘lsak,  u  holda  lizing 
x iz m a tla rin i  b u g u n g i  k u n d a   tijo ra t  ban klari  t o m o n id a n   am a lga  
oshirilishini  y o ‘lga  q o ‘yish  qulay  ham d a  inuhimdir.
C h u n k i  tijorat  banklari  lizing  xizmatlari  u ch u n   boshqa  lizing 
tashkilotiga  k redit  berish idan   k o ‘ra  b an k   krediti  foizi  d arajasida 
mijozlarga  xizm at  k o ‘rsatishi  va  shu  bilan  lizing  xizmatlari  bahosini 
kamaytirish  m u m kin.  B undan  tashqari,  kerakli  mablag‘ni  jalb  qila 
olish  imkoniyatiga  ega va  shu  bilan  bir  qatorda  texnik jihatdan  yetarli 
darajada  jihozlangan.

---

Tijorat  b anklari  to m o n id a n   olib  borilay otgan  b a n k   faoliyatiga 
bugungi kunda «Trast» xizmatlari h a m  kirib kelmoqda.  Trast xizmatlari 
Respublika banklari uchun yangi hisoblansada uni o'zlashtirish sohasida 
ko ‘plab  ishlar  olib  borilmoqda.
C het  el  b an k   tajribasidan  bizga  m a ’lum ki,  firm alar  buyurtm aga 
ega  b o ‘lishliklari  o ‘z  navbatida  b a n k   t a ’m in o t  xatlari  deb  ataluvchi 
firm aning  moliyaviy  qobiliyatini  kafolatlovchi  xizm atlarga  bog'liq 
b o 'lm o q d a .
Jaho n   banklari  ish  faoliyatida  axborotlarni  sotish  va  moliyaviy 
m aslahatlar  kabi  xizmatlar  ham   keng  o 'r in   oigan.  Bizning  oldimizda 
turgan  masalalardan  biri  ham   bu  sohani  o ‘rganishdir.
Y ang i  iq tis o d iy   s h a ro it  o ‘z  n a v b a t i d a   t ij o r a t   b a n k l a r i n i n g  
rivojlanishini  u lar  ko ‘rsatayotgan  x izm a tla rg a   va  bu  x izm a tla rn in g  
qay  darajada  tashkil  qilinganligiga  bog'liq.
C hunki  ishlab  chiqarishdagi  kabi  b a n k   sohasida  h a m   raqobat 
e rta m i-k e c h m i  o ‘z  ishini  bajaradi.
2011 -yilda  respublika  bank  tizimi  barqarorligini  t a ’m inlash  va 
iqtisodiyotning  yuqori  o ‘sish  sur’atlarini  rag'batlantirishga  qaratilgan 
quyidagi  q ator  m uhim   chora-tadbirlar:
—  x a lq a ro   a m a liy o td a g i  ya n g i  o ‘z g a r i s h la r n i   i n o b a t g a   oigan  
h o l d a   b a n k   n a z o r a ti n i   t a k o m i l l a s h t i r i s h ,  t iz im li  t a v a k k a lc h i li k -  
l a r n i  a n iq la s h g a   q a ra tilg a n   m a k r o p r u d e n s i a l   n a z o r a t n i n g   r o lin i 
oshirish ;
—  banklarning  kapitallashuvini,  aktivlari  sifatini,  ular  faoliyatidagi 
tavakkalchiliklarni, jum ladan  kredit tavakkalchiligini boshqarishni  sifat 
jihatidan  yangi  darajaga  ko'tarish;
—  aholi  va  xo'jalik  yurituvchi  subyektlarning  pul  m ablag'larini 
uzoq  m uddatli  depozitlarga  jalb  qilishni  rag'batlantirish;
—  iqtisodiyotga  yo'naltirilayotgan 
kreditlar  hajm ini 
oshirish 
va  b a n k la r n in g   in v e s tits iy a   j a r a y o n l a r i d a g i   i s h t i r o k i n i   y a n a d a  
kengaytirish,  kichik  biznesni  m oliyaviy  q o ‘l la b - q u w a tla s h n i  faol- 
lashtirish;
—  tijorat  b an klarida  hisob  va  h iso b o tn i  yuritishda  zam o nav iy  
texnologiyalar  va  uslublarni  joriy  etish,  ularning  sifati  va  ochiqligini 
t a ’rmnlash;
—  respublika  tijorat  banklari  va  m o liya-ban k  tizimi  faoliyatini 
baholashda  xalqaro  amaliyotda  qo'llaniladigan  m e ’yorlar,  m ezonlar 
va  andozalarni joriy etish  va  ularning  bajarilishiga  erishish  borasida 
tegishli  ishlar  olib  boriladi.

---

2011-yilda bank tizimini yanada mustahkamlash maqsadida xususiy 
banklar  va  xususiy  m ulkka  asoslangan  moliya  institutlarini  tashkil 
etishning  qonunchilik  asoslarini  takomillashtirish  orqali  bank-m oliya 
sohasiga xususiy kapitalni jalb qilishni ko'paytirish b o ‘yicha aniq chora- 
tadbirlar  majmui  ishlab  chiqiladi.
Bu  esa  bank  va  boshqa  moliyaviy  xizmatlar  bozorida  raqobatning 
kengayishi  ham da  mijozlarga  xizmat  ko'rsatish  sifatining  oshishiga 
imkon beradi va eng yuksak xalqaro standartlar talabiga mos zamonaviy 
bozor  infratuzilmasining  rivojlanishi  uch u n   sharoit  yaratadi.
Shu  bilan  bir  qatorda  2 0 1 1-yilda  kredit  tashkilotlarining  huquqiy 
bazasini  mustahkamlash  va  ular  faoliyatini  yanada  takomillashtirish 
b o ‘yicha  qator  qonunchilik  hujjatlarini,  jum ladan,  «Kredit  byurolari 
faoliyati  va  kredit  axboroti  almashuvi  to‘g‘risida»gi,  «Garov  reestri 
t o ‘g ‘risida»gi  qo n u nlar  loyihasini  ishlab  chiqish  mo'ljallangan.