О. Х.Қўлдашов, З. Мирзаева, З. Абдумаликова биофизика (дарслик) фарғона – техника – 2007

Назорат саволлари.

1. 
   Анализаторлар ҳақида сўзлаб беринг.
   
2. 
   Кўриш анализатори кандай анализатор?
   
3. 
   Кўз кандай орган?
   
4. 
   Эшитиш ва мувозанат анализаторлари ҳақида нималарни биласиз?
   
5. 
   Тери ва тери анализаторининг организмдаги роли нималардан иборат?
   
6. 
   Ҳид ва таъм билиш анализаторлари хақида сўзлаб беринг.
   

VII. ТИРИК ОРГАНИЗМНИНГ БИОФИЗИКАСИ

7.1. Организмнинг ички мухити хақида.

Организмнинг ички мухити қон ва лимфа тўқималаридан ташкил топган бўлиб, организмни ҳимоя килиш ва трофик (озиқлантириш) вазифасини бажаради. Улар организмга кирган микроблар ва ёт оксиллар билан курашда мухим роль ўйнайди.
Қон организмнинг ички муҳити – суюқлик ва қон таначаларидан тузилган йиғинди бўлиб, ички мухит ҳужайраларини ювади ва улардаги моддалар алмашинуви учун зарур бўлган озиқларни етказиб беради.
Организмнинг ички мухити ташқи мухитдан махсус тузилма–бархерлар (тери, шиллик қобиқлар, хазм системаси эпителейси) оркали ажралиб туради. Организмнинг ташқи мухити тинмай ўзгарувчан бўлса, ички мухити таркиби ва физик–химиявий хоссалари (осмотик босими, реакцияси ва температура) жихатидан ўзгармайди. Ички муҳитнинг бундай доимийлиги организмнинг яшаши учун зарур омилдир. Жумладан атроф– мухит температурасининг ҳар қандай ўзгаришидан катҳий назар ички мухит температурасининг доимийлиги организмдаги ва системалар ҳаёт фаолиятининг доимий бўлишини таҳминлаб туради.
Қон органларининг хужайралари билан (суяк илиги ва талоқдан ташкари) бевосита кўшилмайди, улар қон плазмасидан ажралган тўкима суюклиги (интерстициал суюқлик) оркали овқатланади. Интерстициал суюклик ҳар бир орган учун ўзига хос таркибдаги суюқлик бўлади. Қон таркибининг бир хилда сақланиб туриши учун унинг доимий айланиб юриши шарт. Юракнинг тўхтаб қолиши қонни айланмай қолишига ва организм дарҳол халок бўлишига сабаб бўлади.
Кичик қон айланиш системаси орқали ўпкага бориб тўкималардан олиб келган карбонат ангидрид газини ажратади ва нафас олиш жараёнида ўпкага йиғилган кислородни қабул этиб катга қон айланиш системасининг артерияси орқали тўқималарга тарқатади. Озиқ моддалар эса хазм қилиш системаси орқали конга шимилади. Қондаги ортиқча ва ҳаёт учун кераксиз ҳамда зарарли моддалар эса организмдан ажратиш органлари оркали чикариб ташланади. Шундай килиб қон транспорт вазифасини бажаради.
Қонни таркибий қисми организми нормал ва касаллик ҳолатларига қараб ўзгариб туради, бинобарин, қон организмнинг ойнаси ҳисобланади. Қон моддалар алмашинуви жараёнида (мускуллар, жигарда) исиб, иссиқликни бошқа органларга тери орқали ташқарига чиқиб кетади, натижада, организмдаги (соғлик пайтида) гавда температурасининг доим бир хилда бўлишини таъминлайди. Бундан ташқари, қон организмга кириб қолган касаллик туғдирувчи микробларни йўқотишда, организмларни касалликларга қарши иммунитет ҳосил қилишда муҳим вазифани бажаради. Қонни учдан бир қисмини йўқолиши организмни ўлимга олиб келади.