O. E. Xolmirzayev

“Rost” 
mizrobi. 
-Ikkinchisi 
“Navo
” mizrobi. Navo maqomiga oid kuylar shu sozda ijro 
qilinadi. 
-Uchinchisi 
“Segoh” 
mizrobi. Segoh, Iroq, Buzruk, Dugoh, maqomlariga oid 
kuylar shu sozda ijro qilinadi. 
Hozirgi tanburlar tо„rt torli bо„lib, torlari mis va latun aralashmasidan 
tayyorlanadi. Dastaga 16 –19 tagacha yо„g„on qilib ichak pardalar bog„lanadi. Bu 
pardalarni ijro etiladigan asarning ladiga qarab pastga yoki yuqoriga surish 
mumkin. Tanbur pardalari bir necha qavat ichaklardan tayyorlanib, qalinligi 
sababli dastadan ancha kо„tarilib turadi. Xuddi mana shuning о„zi tanburning 
о„ziga xos xususiyatlaridan biridir. Sozanda pardaning balandligi hisobiga torni 
ezish yо„li bilan turli tovushlar hosil qila oladi. Bog„lama pardalardan tashqari 
tanburning qopqoq qismiga yana tо„rtta yordamchi yog„och parda, ya‟ni xasparda 
о„rnatiladi. Bu esa tanburda ijro etish imkoniyatlarini kengaytiradi. Tanburning 
ommalashuvida Ma‟rufjon Toshpо„latov, Fazliddin Shahobov, Shonazar Sohibov, 
Boboqul Fayzullayev, Matyusuf Xarratov, Rizqi Rajabiy, Turg„un Alimatov, 
Sultonxon Hakimov, Yoqub Davidov, Shobarot Tanburiy, OtavaliNuriddinov, 
Abdulla Umarov, Toir Qо„ziyev, О„ktam Rasulov va boshqa sozandalarning 
xizmatlari benihoyadir. Tanbur tovush qatori diatonikdir. Uning to„rtta tori bo„lib, 
birinchi , ikkinchi va to„rtinchi torlari katta oktavaning “sol” tovushiga, uchinchi 
tori esa katta oktavaning “re”, “do” yoki “fa” tovushiga sozlanadi. U transpozitsiya 
qilinuvchi cholg„ular guruhiga mansub bo„lib, ijroda yozilishiga nisbatan bir 
oktava past eshitiladi. 

---

29 
 
UD
. Ijtimoiy hayot о„z taraqqiyoti mobaynida aholining tabaqalarga 
bо„linishjarayonini boshidan о„tagani kabi musiqa san‟atida ham ana shunday 
jarayon davom etmoqda. Uzoq tarixiy taraqqiyot mobaynida musiqiy janrlar, 
cholg„ularning bir qancha turlari kashf etildi. Ana shunday cholg„u turlaridan biri 
uddir. О„tmish olimlari ud cholg„ular ichida mukammallik darajasiga 
yetkazilganligini kо„rsatib о„tganlar. Ud sozi Osiyo xalqlarining milliy cholg„ulari 
qatoridan munosib joy olgan, garchand uni forslar «Borbad», xitoyliklar «Pipa», 
arab xalqlari «ud» va kо„pchilik Ovropa xalqlari «Lutnya» kabi atamalarda 
atagan bо„lsalar ham ularning asosi bir, ya‟ni ud (udsimon) dir. Ud arabcha sо„z 
bо„lib, uning lug„aviy ma‟nosi turlichadir. U birinchidan yog„ochi qora tusli 
daraxtning nomidir. Ud dastlab shu daraxtdan yasalgan bо„lishi kerak. Ikkinchidan, 
ud iborasi bayram, tо„y-tomosha, xursandchilikni ifodalaydigan “iyd” iborasining 
ma‟lum formasidir. Bu о„rinda xushchaqchaqlik kayfiyati bag„ishlovchi soz 
ma‟nosida ham kelishi mumkin.
14
14
.И.Ражабов. Мақомлар масаласига доир. Т.; Ўзадабийнашр, 1963 йил, 17 бет 

---

30 
Udning mukammal soz sifatida namoyon bо„lishida uning uch xususiyati 
alohida ajralib turadi: