O’. Asqarova, Z. Qoraboeva, M. Samidjonova

FARAZLARNING TURLARI


Farazlar tushunchalarning nazariy talqin etilishini takrorlovchi ierarxiya^- tizimlarni hosil qiladi. Farazning ifodalanishi - tadqiqotning nazariy tayyorlanishining yakunlovchi qismi.
Dissertatsiyaning nazariy bo’limini muayyan bazaviy faraz negizida ko’rilishi mumkin bo’lib, u mantiqiy dalillash, obro’li mualliflarga tayanish, amaliyotga va masala tarixiga murojaat etish yo’li bilan asoslanadi.
Agar tadqiqotchi farazlarni ifodalagan bo’lsa, unda empirik ma’lumotlar ularni tekshirish, tasdiqlash yoki inkor qilish uchun xizmat qiladi.
Agar avval-boshidan farazlar ilgari surilmagan bo’lsa, unda tadqitqotning ilmiy darajasi keskin pasayadi, uning natijalari va umumlashmalari esa u yoki boshsa indikatorlarning foizli ifodalari bayonlari va ancha jo’n tavsiyalardan iborat bo’lib qoladi.

Farazlarni ilgari surish qoidalari

Faraz o’zi tegishli bo’lgan barcha faktlar bilan kelishgan bo’lishi yoki, hech bo’lmaganda, ularga muvofiq bulishi kerak. Faktlar turkumini izohlash uchun ilgari surilgan ko’plab bir-biriga zid bo’lgan farazlar ichida shu faktlarning eng ko’pini bir xilda izohlaydigani maqbulroqdir. Faktlarning bog’langan turkumini izohlash uchun imkoni boricha kamroq farazlarni ilgari surish kerak va ular imkoni boricha maxkamroq bog’langan bo’lishi kerak. Farazlarni ilgari surishda uning xulosalarining ehtimolli tusini idrok etish zarur. Bir-biriga zid keladigan farazlarga asoslanib ish qilish mumkin emas.

Farazlarni qurishning prosessual tuzilmasi.

Ushbu faktlar doirasini izohlovchi sabab haqidagi taxmin tuziladi.
Yo’l qo’yilgan sababdan oqibatlar ajratiladi va tajribadagi ma’lumotlar bilan qiyoslanadi.
Uning farazning tasdiqlanishi yoki inkor etilishiga olib boradigan barcha qoidalari astoydil tekshiriladi:
• tasdiqlash uchun uning empirik ma’lumotlarning imkoni boricha ko’prog’i bilan kelishuvi talab qilinadi;
• inkor qilish uchun tajribaga mos tushmagan bir faktning o’zi yetarli.