O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

Хрестоматия no истории древнего мира. М., 1991. 149 стр
K riptiya
P lutarx. L ikurg, X X V III
...K rip tiy a la r m a n a shunday o ‘tar edi: vaqti-vaqti bilan hokim lar 
eng tu shunadigan deb hisoblangan yoshlarni kalta qilichlar bilan 
qurollantirib, eng z am riy oziq-ovqat zaxirasi bilan atrof-tevaraklarni 
o ‘rganishga y u b o ra r edi. Kunduzi ular pana-past d am d a yashirinib, dam 
olar edilar, tunda yotgan jo ylarini tashlab chiqib, y o ‘llarida ushlab olgan 
barcha ilotlarni o ‘ldirar edilar. K o ‘pincha ular dalalarni aylanib, eng 
kuchli ilotlarni qatl qilar edilar. Fukidid “ Peloponnes urushi” da hikoya 
qiladi: spartaliklar alohida dovyurakligi bilan ajralib turgan ilotlarni 
va ozod b o ‘lish olish uchun boshida g u lch am b ar bilan ibodatxonalarni 
aylanib yurgan ilotlarni tanlar edilar, b irm uncha m uddat o ‘tgach, ular­
ning barchasi y o ‘q qilinar edi, shu vaq td a ham , ular ikki m ingdan 
ortiq edi-shundan keyin ham, ular qan d ay halok boMganini hech kim
ayta olm as edi. Aristotel eforlar hokimiyatni qabul qila turib, ilotlarni 
oMdirishni qonunlashtirish m aqsadida, eng avvalo, ilotlarga qarshi urush
187

---

e ’lon qilganlar deb alohida to^xtalib o 'tad i. U m u m a n , spartaliklar ular 
bilan q o ‘pol va shafqatsiz m uom ala qildilar. U lar ilotlarni vino ichishga 
m ajbur qilar edilar va keyin mastlik nim a ekanligini yoshlarga k o ‘rsatish 
uchun ularni um um iy ovqatlanishlarga keltirar edilar. Ularni b o 'l m a g 'u r
q o ‘shiqlaraytishga, kulgili-raqslarni ijro etishga m ajbur qilar edilar, erkin 
kishilarga xos k o ‘ngil ochishlarni ularga taqiqlar edilar.
Хрестоматии no истории древнего мира. М.. 1991. 150 стр
Spartaliklarning tarbiyasi
P lutarx. L ikurg. XVI
Y olg‘izlikdan e n ag alar g ‘a m x o ‘r va aqlli edilar, c h a q alo q lar s o g ‘- 
lom o ‘sishi gavdasi a ’zolariga erk in lik p arpech q ilm as edilar, ularni 
chidam li, ov q at tan la m a y d ig a n , q o r o n g ‘ulik yoki q o ‘rqm aydigan, yigM 
n im aligini b ilm ay d ig an qilib tarb iy alar edilar. Shu sababli, hatto beg o n a 
yurtliklar ham L a k o n iy a d a n boMgan enagalarni sotib olar e d ila r... 
Shu bilan birga Likurg spartalik bolalarni pulga sotib olingan yoki 
pul uch u n y o lla n g a n ta rb iy ach ilar qaram ogM ga berishni taqiqladi, ota 
o ‘gMini o ‘ziga m a ’qul darajada ta rb iy alay o lm as edi. B o la la r 7 y o sh g a 
yetar-yetm as, Likurg ularni o ta -o n alarid an tortib olardi, ular birga 
boMishlari, birga yashashlari, birga o v qatlanishlari, o 'y n a s h la ri, m ehnat 
qilishlari, bir-birlari y o n la rig a boMishlari u c h u n q ism larg a tarqatar edi. 
U qism b o sh id a b o sh q a la rd a n fahni-farosati bilan ustun, ja n jallarg a 
b osh q alard an k o ‘ra d o v y u ra k boMganlarni q o ‘y a r edi. Q o lg a n la r unga 
te n g lash ish g a harakat qilar edilar, buyruqlarini bajarar v a j a z o g a s o ‘zsiz 
c h id a r edilar. B u n in g natijasida b o ‘y su n ish k o ‘nikm asi shakllanardi. 
B olalarning o ‘yinlarini kek salar 
k o ‘proq kuzatar, ularni m untazam
ja n ja l qilishga m ajburlashar, urush ch iq a rish g a harak at qilar edilar, 
keyin esa bola d o v y u rak m i, ja n ja lla rg a c h id am lim i, ularning har birini 
k u zatar edilar. S av o d x o n lik j u d a past darajad a edi, tarbiya esa asosan 
s o ‘zsiz b o ‘ysu n ish , h a r q an d a y y o ‘qchilik, qiy in ch ilik k a chidash, raqib 
ustidan g ‘alaba qilish talablariga b o ‘y s u n d irilg a n edi. U l g ‘ayish bilan 
y a n a d a q attiqroq talab lar q o ‘y ila r edi: b olalarning sochi qisqa olinar 
edi, ular y a la n g o y o q y u g u ra r edilar, q i p y a la n g ‘och o ‘y n a s h g a o ‘rgatilar 
edilar. 12 y o s h d a ular x itonsiz y u r a r edilar, 1 y ild a 1 m arta gim atiy olar 
edilar,'iflos, q arovsiz a h v o ld a edilar, h a m m o m va b a d a n ig a turli yogMar
188

---

surtish ularga notanish edi. Bir yilda b o r - y o ‘g 'i bir ne c h a kun ular bu 
rohatdan foyd alan ar edilar. U lar q ism la r b o 'y ic h a boMingan holda, 
Evrot daryosi q irg 'o q la rid a g i qam ishlarni qoMlari bilan sindirib. o ‘zlari 
uchun tay y o rlag an to 's h a k la rid a birgalikda tu n a r edilar.