O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun



Download 11,17 Mb.
Pdf ko'rish
bet233/261
Sana14.02.2022
Hajmi11,17 Mb.
#448095
1   ...   229   230   231   232   233   234   235   236   ...   261
Bog'liq
Patol.-fiziol.-amal.-darsl.-uchun-qoll.-Husinov-O.A.-2008-y.

A sosiy o ‘quv savollari
1. Asab tizimi harakat va sensor funksiyalarining buzilishlari (falajlar,
parezlar, sezuvchanlikning buzilishlari).
2. Vegetativ asab tizimi patologiyasi. Vegetativ distoniyalar to'g'risida
tushuncha.
3. Limbik tizim to ‘g 'risida tushuncha, uning organizm reaktivligi va emotsional
reaksiyalardagi roli. RF shikastlanishi oqibatlari.
4. Oliy asab faoliyati patologiyasi. Nevrozlar. Ulami eksperimentda о ‘rganish.
A nnotatsiya
H arakat funksiyasining buzilishi gipokinetik, giperkinetik holatlar, 
a ta k s iy a v a h.k . sh a k lid a nam o y on b o ‘lishi m um kin. G ipokinetik 
h o latla rg a parezlar (qism an falajlanish) va paralichlar (falajlanish) 
kiradi.
P a rez
(yunoncha « p aresis» ) - harakat, sek retsiy a yoki boshqa 
fu n k siy a la m in g ch eklanishi. 
P a ra lich la r
(yunoncha «paralisis») -
h a r a k a t 
y o k i 
b o sh q a
fu n k siy a n in g
t o ‘liq
t o ‘x tash id ir. 
Lokalizatsiyalanishiga qarab paralichlar periferik va m arkaziy bo‘Iishi 
m um kin.
P e r if e rik p a ra lic h la r ix tiy o riy va r e f le k to r h a ra k a tn in g , 
sezuvchanlik, mushaklar tonusi, tog‘ay reflekslarining y o ‘qolishi bilan


ifodalanadi. Ularning oqibati mushaklar to ‘liq atrofiyasi y a’ni o y o q - 
q o ‘ila m in g k ich ra y ish id an iborat. M ark aziy p a ra lic h la r ix tiy o riy
h a ra k a tn in g y o ‘q o lis h i, m ushak to n u s la rin in g o sh ish i (m iy a
p o ‘stlo g ‘ining orqa m iya m otoneyronlariga to rm ozlash ta ’sirin in g
bo‘lmasligi), tog‘ay reflekslarining (Babinskiy, Rossolimo, Gordon va 
b.) kuchayishi bilan kechadi, ammo impulslaming m e’yor o‘tkazilishi 
va mushak trofikasi saqlanadi.
B itta q o ‘l y oki o y o q n in g fa la jla n ish i 
m o n o p le g iy a
, p a re z i -
monoparez
deyiladi. Ikkita qo‘l-oyoq falajlanishi 
diplegiya
nomi bilan 
yuritiladi. U o‘z navbatida 
paraplegiya
- ikkita qo‘l yoki ikkita oyoq 
harakatsizlanishi va 
gemiplegiyalarga -
bir tomonda qo‘l va oyoqning 
(ya’ni tanani bir tomonining) harakatsizlanishiga bo‘linadi. Barcha q o ‘l 
va oyoqlarning falajlanishi 
tetraplegiya
yoki 
kvadriplegiya
deyiladi. 
Shu bilan bir qatorda uchplegiya va uchparezlar ham uchraydi.
G ip e r k in e z la r -
g ‘a y riix tiy o riy z o ‘ra k i o 'z g a c h a sh ak l va 
k o n fig u ratsiy ag a e g a b o ‘lgan h a ra k a t b o ‘lib , m ushak to n u sin in g
o ‘zgarishi bilan kechadi, m iyacha bilan birgalikda m ushak tonusini 
idora qiluvchi ekstrapiramid motor tizim ining shikastlanishi natijasida 
rivojlanadi. G iperkinezlarga: 1) q a ltira sh (trem o r) - an tag o n ist -
m ushaklar tonusining navbatm a-navbat o*zgarishi oqibatida yuzaga 
keladigan skelet mushaklarining sust g ‘ayriixtiyoriy qisqarishi; ayrim 
kasalliklarda (Parkinson, epidemik ensefalit) ixtiyoriy harakat vaqtida 
tremor to‘xtaydi. Boshqalarida (skleroz bilan bog‘liq parishonxotirlik) 
aksincha, kuchayadi; 2) talvasalar - m ushaklar tonusining o ‘zgarishi 
b ilan k e c h a d ig a n k e s k in g ‘a y riix tiy o riy q is q a ris h la ri k ira d i. 
Talvasalaniing klonik va tonik turlari farq qilinadi.
K lo n ik
ta lv a s a la r a y rim m u sh a k g u ru h la ri q is q a ris h i va 
rostlanishining b ir-biri bilan tez alm ashishidan iborat. Asosan katta 
yarim sharlar p o ‘s tlo g ‘i harakat h u d u d larin in g epilepsiya, xoreya, 
piramid tizim shikastlanishlarida qitiqlanishi natijasida kuzatiladi. Nutq 
m u sh a k la rin in g k lo n ik ta lv a s a ia ri d u d u q lik , y u z m u sh a k la ri 
guruhlariniki esa tik (p ir-pir uchish) deyiladi. 
Tonik
talvasalar qisqargan 
mushaklaming uzoq davom yetadigan taranglashishi bilan tavsiflanadi, 
miya ustini va bazal yadrolarning o‘chog‘li shikastlanishida, tetaniya, 
qoqshol, epilepsiya, isteriyalarda uchraydi. K lo nik talvasalar tonik 
talvasalar bilan birgalikda ola-bula tana shikastlanishida rivojlanadigan 
epilepsiya, atetozlarda b o ‘ladi va qo‘l-o y o q barmoqlarining tum taroq 
harakati k o ‘rin ish id a nam oyon boMadi. B ir v aq td a q isqaray otg an 
m u sh a k la r to n u si k e s k in o sh ad i. A te to z ix tiy o riy h a ra k a t -


hayajonlanishda kuchayadi. G iperkinezlarning ayrim turlarini striar 
tizim m a’lum tuzilmalarining shikastlanishi bilan bog‘lashadi. O la-bula 
tananing (corpus striatum) oral qismi shikastlanishida bet yoki bo‘yin, 
gavda va q o ‘lning o ‘rta qismi, oyoqning kaudal qismi m ushaklarida 
m ajburiy harakat yuzaga keladi.
A tetoz -
q o i- o y o q distal qism ida (panjalar va tovonlarda) sust, 
chuvalchangsim on, tumtaroq harakat paydo bo‘lishi bilan ifodalanadi. 
Yuz m u sh ak larid a labning b o ‘rtib ch iq ish i, o g ‘izning qiyshayishi, 
yuzning bujm ayishi, tilning shiqillashi kuzatilishi mumkin. Uning xos 
belgilari - panja va barmoqlarda o ‘ziga xos holat beruvchi o ‘tkinchi 
kontrakturaning hosil bo‘Iishidir.
G em iballizm -
q o i-o y o q n in g y irik , talpinib, «sapchib», «qush 
q a n o ti» s ilk in is h i k o 'rin is h id a h a ra k a ti, k a tta kuch bilan am alga 
oshiriladi, ularni to ‘xtatish qiyin b o ‘ladi. Gemiballizm rivojlanishini 
k o ‘rish tu g in i ostid a joylashgan lyuisov tanasi shikastlanishi bilan 
bo g‘lashadi.
Xoreya
(yunoncha «chorea, choreia» - «raqs) - bu holat xoreik 
g ip e rk in e z va k u z a tila d ig a n k a s a llik n in g um um iy n o m i. X o re ik
giperkinezlar yuz, gavda va o y o q -q o ila r har xil mushak guruhlarining 
q isq a rish id a n iborat. G iperkinez n o ritm ik , koordinatsiy alanm agan
harakat bo‘lib, distal va proksimal qism lar mushaklari katta guruhlariga 
ta rq a la d i, ix tiy o riy harak atni e sla tad i. C hunki jaray o n g a sinergik 
m ushaklar ham jalb qilinadi. Unda qoshlar, lab tirishishi, tilning osilib 
turishi, o yo q -q o ‘lning tartibsiz, shiddatli harakati kuzatiladi. Giperkinez 
tananing yarm ini egallashi mumkin, bu 
gemixoreya
deyiladi. Xoreik 
giperkinez neostriatum shikastlanishida ro*y beradi va p o ‘stloq osti 
d eg en eratsiy alari, m iya revm atik sh ik astlan ish i, G entington nasliy 
xoreyasida uchraydi. Ayrim hollarda xoreik giperkinezlar atetoz bilan 
q o ‘s h ilg a n h o ld a b o ‘lis h i m u m k in v a
x o re o a te to z
d e y ila d i. U 
bem orlarda doim o yoki xurujlar sifatida - paroksizm al xoreoatetoz 
shaklida kuzatilishi mumkin.
A taksiya
(yunoncha « atax ia» - «tartibsizlik», «koordinatsiyaning 
y o ‘q lig i» ) koordinatsiyaning b o ‘Im asligi bilan nam oyon b o ‘ladigan 
harakat buzilishi: bunda chayqalib yurish, odam oyog‘i yoki hayvon 
p a n ja la ri to ‘g ‘ri c h iz iq bilan s iljim a s lig i k u z a tila d i. S ta tik an in g
m u v o z a n a t b u z ilish i orqa m iya o rq a p o y a la rin i va uning ch u q u r 
sezuvchanlik o ‘tadigan qismlarining (orqa miya bilan bog‘liq, sensitiv 
ataksiya), vestibular apparat va miyacha chuvalchangsimon qism ining 
s h ik a s tla n is h la rid a riv o jla n a d i. Spinal (o rq a m iya b ila n b o g 'liq )


a ta k siy a d a ta n a h o la tin in g k o ‘z to m o n id a n n a z o ra ti k a tta
kom pensatsiyalovchi rol o ‘ynaydi: bem or k o 'z in i bekitgan zam on 
c h a y q ala b o sh la y d i v a y iq ilish i m u m k in . V e stib u la r a ta k siy a d a
muvozanatning buzilishi bosh aylanishi, k o ‘ngil aynishi, qusish bilan 
kechadi.
M iyacha sh ik a stla n ish id a (ay n iq sa, ch u v alch an g sim o n q ism i) 
statikaning chuqur buzilishlari ro ‘y beradi. Uning o g ‘irroq holatlarida 
bem or o ‘tira otm aydi yoki orasi keng ochilgan oyoqlarda ham tura 
o lm a y d i, o ld in g a y o k i o rq ag a o g 'a d i. M iy a c h a y a rim s h a rla ri 
sh ik a stla n ish id a b e m o r k o ‘pincha sh ik a stla n g a n o ‘choq to m onga 
engashadi. Spinal ataksiyadan farqli ravishda miyacha ataksiyasida ko ‘z 
tom onidan n azo rat yordam berm aydi, unda m uvozanat k o ‘z ochiq 
bolgan d a ham, yopiq bo‘Iganda ham buziladi. Statika buzilishlari katta 
yarim sharlar po‘stlog‘i shikastlanishida (peshona, chakka, esna), uning 
m iyacha bilan aloqasining buzilishi natijasida ham uchraydi. Bunda 
m iyacha shikastlanishi bilan chaqirilgan ataksiyadan farqli ravishda 
bemor muvozanatni y o ‘qotib, shikastlangan o ‘choqning qarama-qarshi 
tomoniga yiqiladi.
M iyacha gavdanin g turish i v a h a ra k a tid a birinchi d arajali rol 
o ‘ynaydi. U ning faoliyati buzilganda, avvalo harakat koordinatsiyasi 
va mushaklar tonusi buzilishi bilan bog‘liq o ‘zgarishlar kelib chiqadi. 
M iyacha sh ik astlan ish ig a quyidagi sim p to m lar xos: 1) atak siy a -
lokomotor harakat koordinatsiyasining buzilishi; 2) astaziya - tana va 
kalla o'rtacha holatini ushlab tura olm aslik (gavda va qo‘l-oyoqlam ing 
doimo qaltirashi va chayqalishi bilan nam oyon bo‘ladi); 3) asteniya -
tez charchashlik, organizm uzoq ish bilan b o g 'liq harakat bajarishga 
q o b iliy atsiz; 4) d ism e triy a - h a ra k a t k u c h i, tez lig i v a y o ‘n a lish i 
orasidagi bogMiqlikning buzilishi; 5) atoniya yoki gipotoniya - mushak 
tonusining keskin zaiflashishi va pasayishi, k o ‘pincha tez charchash 
v a b o 's h a s h is h b ila n kech ad i. A s o s a n m iy a c h a y a rim s h a rla ri 
shikastlanishlari bilan bog‘liq; m iyacha chuvalchangsim on qism ining 
izolirlangan shikastlanishi (oldingi b o ‘lag i) tonusning oshishi bilan 
kechadi; 6) asinergiya - harakat bajaru v ch i tu rli m ushaklarga asab 
im pulslarini y etarli darajada yubora o lm aslik. H arakat qovushm ay 
am alga o s h irila d i, o y o q lar c h a lk a sh ib k e ta d i, u larn in g ra v o n lig i 
y o ‘qoladi. B unda h arak at dasturining ayrim kom ponentlari har xil 
vaqtda, to ‘g ‘riro g‘i, ketma-ketlikda (harakatning tarqalishi), ortiqcha 
yoki y etarli b o 'lm a g a n hajm da b a ja rila d i. K eyin ularn ing haddan 
tashqari kompensatsiyasi (dismetriya) boshlanadi. Bunday bemorlarda


ishonchsiz qadam tashlash keng ochilgan oyoqlar va ortiqcha harakat 
b ila n a m a lg a o s h irila d i, b e m o r g o ‘y o u to m o n d an bu to m ong a 
« irg ‘itilad i» (se re b ly a r atak siya). H arakatning tez k etm a-ketlikda 
b a ja r ilis h i ham m u m k in b o ‘lm a y q o lad i (ad ia d o x o k in e z yoki 
disdiadoxokinez); 7) tinchlik holatida b o ‘lmaydigan, am m o harakat 
p aytida hosil b o ‘ladigan trem or (intension trem or). A niq m o‘ljalga 
y o ‘n a ltirilg a n h arak atd a u shu n d ay k a tta -k a tta qadam tashiashga 
a y la n is h i m u m k in k i, b u n d a m aq sa d g a erish ilm a y d i. B u h a ra k a t 
korreksiyasining bajarilish davom idagi buzilishi bilan b o g 'liq bo‘lib, 
ayniqsa m iyacha yadrolarining shikastlanishida ko‘zga tashlanadi; 8) 
nistagm; 9) bosh aylanishi; 10) nuqtadagi nuqsonlar.
M iyacha shikastlanishining tipik nomoyon boMish belgilari Sharko 
u c h lig id a n ib o ra t: n istag m , in te n sio n trem o r va d o n a -d o n a q ilib
gapiriladigan nutq. U yoki bu siptom lam ing bo‘lishi va ifodalanishi 
asosan jarohatlangan soha (masalan, jarayonga po‘stloq, yadrolar yoki 
m iy a c h a a ff e re n t va e ffe re n t y o ‘lla r i ja lb q ilin is h i) va u n in g
shikastlanish darajasiga bog‘liq.

Download 11,17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   229   230   231   232   233   234   235   236   ...   261




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish