O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

15-mashg‘ulot
1. pH vodorod ko‘rsatkichi vodorod ionlari molar konsentratsiyasining manfiy 
o‘nli logarifmidir. U gomeostazning keskin parametrlaridan biri hisoblanadi. 
Chunki faqat pH ning ma’lum qiymatida modda almashinuvining optimal kechishi 
ta’minlanadi, har bir ferment muhitning pH chegarasida faoldir.
2. Arterial qon pH 7,36-7,42, vena qoni 7,26-7,36; hujayra ichi 7,2-7,0. pH 
ning hayotiy o‘zgarib turish chegarasi yuqori emas - 6,8-7,8. Kislota-asos 
muvozanati (KAM) - organizmda kislotali va ishqoriy mahsulotlaming doimiy 
nisbati bilan ifodalanadi.
3. Bufer tizimlari - vodorod ko‘rsatkichi (pH)ni m a’lum darajagacha 
saqlovchi tizimlar. Ular kuchsiz kislota va ulaming kuchli asoslar bilan reaksiyasi 
natijasida hosil bo‘lgan tuzlar aralashmasi hisoblanadi. Qonning bufer tizimlariga 
bikarbonat, fosfat, oqsil va gemoglobin bufer tizimlari kiradi.
Bikarbonatli bufer tizim: karbonat kislota - natriy (yoki kaliy) bikarbonatlari
H 2CO}
N a H C 03
U quyidagicha funksiya qiladi: qonga kislotalar dissotsiatsiyalanishi 
natijasida ko‘p miqdorda ajralib chiqqan Hf bikorbanat HCO} ionlari bilan kuchsiz 
karbonat kislota H2C 0 3 hosil qilib birikadi. U osongina suv (H ,0) va o‘pka 
orqali chiqib ketadigan karbonat angidridi gaziga (CO:) parchalanadi. Shunday 
qilib, qonda H* ionlari konsentratsiyasi oshishining oldi olinadi. Qonga asoslar 
tushgan hollarda u karbonat kislota bilan bikarbonat NaHCO} hosil qilish orqali 
reaksiya beradi. Bikarbonatlarda kislota va asos nisbati 1:18, bu organizm uchun 
foydali emas, ammo bikarbonatlami konsentratsiyasi juda yuqori.
5. Qonning fosfat bufer tizimi bir asosli va ikki asosli fosfatlardan tashkil
N aH 7P 0 4
topgan, ulaming nisbati 
fjp Q
1: 5 ga teng. Bu ancha foydaliroq nisbat.
Birinchi birikma kuchsiz kislotadir, ikkinchisi asoslar xususiyatiga ega.
6. Plazma oqsillari o‘zining amfoter xususiyati (shartli ravishda H - R - OH 
belgilanadi) tufayli bufer tizimi rolini o‘ynaydi. Nordon muhitda ular kislotalami

---

bog‘lab asos shaklida, ishqoriy muhitda esa asoslami bog‘lab kislotalardek 
reaksiya beradi.
7. Gemoglobin bufer tizimi: gemoglobin - oksigemoglobin shaklida bo‘iib, 
nihoyatda kuchli bufer hisoblanadi va qon bufer hajmining 75 % ni tashkil qiladi. 
Gemoglobin oksidlangan shaklda o‘zining kislotali xususiyatini (H* ionlarini 
beradi va K* ionlarini bog‘laydi) namoyon qiladi. Qayta tiklangan gemoglobin 
asoslar rolini bajaradi (H+ ionlarini o‘ziga qo‘shib oladi, K+ ionlarini beradi).
8. Bufer rolini bajaruvchi fiziologik tizimlarga nafas a’zolari, buyraklar, teri, 
oshqozon-ichak trakti kiradi. Ular organizmdan kislotalar va asoslarni chiqaradi, 
bufer tizim komponentlari me’yoriy nisbatini tiklaydi. Nafas mexanizmi uchuvchi 
mahsulotlaming (CO,) chiqarilishini ta’minlaydi. Agarda KAM korreksiyalanishi 
uchun qonning bufer tizimiga 30 soniya talab qilinsa, o‘pka uchun 1-3 daqiqa 
zarurdir. Buyraklar uchmaydigan moddalarni chiqaradi va o‘pkaga nisbatan 
yanada sekinroq ta’sir ko‘rsatadi. Buyraklarga pH siljishini tugatish uchun 10- 
20 soat kerak bo ‘ladi. Buyrak tomonidan vodorod ionlari doimiy 
konsentratsiyasini saqlash asosiy mexanizmi bo‘lib, buyrak kanalchalarida natriy 
ionlari reabsorbsiyasi va vodorod ionlari sekretsiyasi hisoblanadi. Siydik va qonda 
vodorod ionlari H+konsentratsiyasi nisbati 800:1 tashkil qiladi. Bu buyraklaming 
organizmdan vodorod ionlarini chiqarish qobiliyati shuncha yuqori ekanligini 
ko‘rsatadi. Qon pH kislotalik tomonga siljiganda siydik bilan ko‘p miqdorda 
nordon tuzlar: NaH,P04, ishqoriy tomonga siljiganda esa ko‘p miqdorda asosli 
tuzlar: Na,HP04 va Na,C03 ajraladi, siydik pH natijada 4,5-8,5 atrofida o‘zgaradi, 
m e’yorida esa siydik pH kuchsiz nordon (4,7-6,5) reaksiyaga ega. KAM 
saqlanishida ma’lum rolni oshqozon-ichak trakti va teri ham bajaradi.
9. Muhit pH ning kislotali tomonga siljishi