O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Etiologiyasi.
K elib chiqish mexanizmiga qarab birlamchi, ikkilamchi 
va uchlamchi gipotireoz farq qilinadi. Birlamchi (tireogen) gipotireozda 
p a to lo g ik ja r a y o n lo k a liz a ts iy a la n is h jo y i q a lq o n s im o n bez, 
ikkilam chida gipofiz, uchlam chida gipotalam us hisoblanadi. M utlaq 
k o ‘pchilik kasallarda (95%) birlamchi gipotireoz va faqat 5% kasallarda 
ikkilamchi va uchlamchi gipotireoz kuzatiladi (Potem kin V. V., 1986).
Birlam chi gipotireoz tireoid gorm onlar biosintezi nasliy nuqsoni 
(q a lq o n s im o n b e z d a y o d y ig ‘ilis h i n u q so n i, m o n o y o d tiro z in va 
d iy o d tiro zinlam in g uchyodtirozin va tiroksinga aylanishida defekt) 
natijasida rivojlanadi. Bunday nuqsonlar autosomal retsessiv gen bilan 
b o g ‘ liq d ir. B ir la m c h i g ip o tire o z s a b a b la ri q a lq o n s im o n bez 
riv o jla n ish i em brional nuqsonlari bilan bo g ‘liq, uning gipoplaziya 
v a ap laziy asi, in fek siy ali - y a llig ‘lan ish va autoim m un jaray o n lar 
(tireoidit, strum it) natijasida qalqonsimon bez degenerativ o ‘zgarishlari 
v a subtotal yoki to tal tireoidek to m iy alar b o ‘lishi m um kin. Bundan 
ta s h q a r i g ip o tir e o z r a d io f a o l y o d b ila n d a v o la n g a n d a n k e y in , 
organizm ga yod yetarli tushm asligi (enaem ik buqoq), m etastatik rak, 
surunkali infeksiyaiar (sil, zaxm va h.k.) natijasida ham rivojlanishi 
m um kin.
P atogenezi.
B irlam ch i g ip o tireo z m exanizm i qalqonsim on bez 
to ‘qim asi hajm ining kichrayishi, gormonlar sentezining tormozlanishi 
b ila n b o g ‘liq. Ik k ila m c h i g ip o tire o z d a TTG (tirie o tro p g orm on ) 
s e k re tsiy a si pasay ad i, uchlam ch ida tiro tro p in - riliz in g - gorm on 
(tiroliberin) sekretsiyasi buzilishi bilan bir qatorda qalqonsimon bezdan 
gormonlaming qonga tushishi ham kamayadi. Subtotal tireoidektomiya 
y o k i ra d io fa o l y o d b ila n d a v o la g a n d a n b ir n echa y il k eyin 
rivojlanadigan gipotireoz kech shakllarining patogenezi hozirgi vaqtda 
autoagressiya natijasi deb talqin qilinmoqda. A utoim m un jarayonlar 
tufayli qalqonsimon bez stromasida lim foplazm otsitar infiltratlar hosil 
b o ‘Iadi, tireo id p aren x im ad a d estru k tiv ja ra y o n la r riv ojlan adi. Bu 
o ‘z g a rish la r p iro v a rd id a qalq o n sim o n bez fu n k sio n al faollig inin g 
kam ayishga olib keladi.
Q a lq o n sim o n
b e z
g o rm o n la rin in g
ta q c h illig i 
m odda 
a lm a s h in u v in in g h a m m a tu rla rin in g : o q sil (o q s il sin te z i va 
p a rc h a la n is h in in g
p a s a y is h i), 
k a rb o n s u v la ri 
(u g le v o d la rg a

---

tolerantlikning oshishi, gipoglikem iyaga m oyillik), lip id la r (qonda 
or, /? - lip o p ro te id la r, a y n iq s a , x o le s te rin k o ‘p a y is h i), s u v - tu z
(to ‘qim ada suv va natriy xloridi saqlanishi) buzilishiga o lib keladi. 
Gipotireozda taxmin qilinishicha, to‘qima shishi (generalizatsiyalangan 
lim fedem a) lim fostaz natijasid a riv o jlan ad i. L im fatik tom irlarning 
qisqaruvchanlik xususiyatining pasayishi natijasida qon zardobi albuini 
tom irdan tashqarida to*planadi. Lim fa oqim raing terida sekinlashishi 
natijasida lim fatik bo ‘shliqlarda ekssudat hosil bo‘ladi (Potem kin V. 
V., 1986). O q sid lan ish ja ra y o n la rin in g jid d iy p a sa y ish i v a o q sil 
sin te z in in g kam ayishi b o lan ing o ‘sish d a n orq ada q o lish ig a sabab 
b o 'lad i (miksedematoz nanizm ). M iksedem aning asosiy k o ‘rinishlari: 
lanjlik, xotiraning keskin yom onlashuvi; yuz, yelka, boldird a aniq 
ifodalang an shilim sh iq sh ish , b rad ik ard iy a, asosiy alm ash in u v va 
intellektning pasayishi va b.
E n d em ik va sp o ra d ik bu q oq .