O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun



Download 11,17 Mb.
Pdf ko'rish
bet187/219
Sana28.05.2022
Hajmi11,17 Mb.
#612706
1   ...   183   184   185   186   187   188   189   190   ...   219
Bog'liq
Patol.-fiziol.-amal.-darsl.-uchun-qoll.-Husinov-O.A.-2008-y.

Dendritlar patologiyasi.
Dendritlar va tikanchalar neyronning eng 
nozik tuzilm asi b o ‘lib, ular turli patogen ta’sirlarda shikastlanadi va 
y o ‘qoladi. O rganizm q arig an d a tikanchalar red u tsirlanadi, oldin u 
dentrit - tikancha apparatining eng labil qismi hisoblanadigan dendritlar 
oxirida, so‘ng uning proksim alroq qismida ro‘y beradi; shunday ketma- 
ketlikda dendritlar ham redutsirlanadi. Bu jarayonlar qarilik bilan bog‘liq 
troflkaning buzilishlari natijasida kelib chiqadi, bu miya faoliyatining 
pasayishi bilan bog‘liq. M iya ayrim degnerativ va a trofik kasalliklarida


(qarilik tufayli aqlning pasayishi Altsgeymer kasalligi) tikanchalar va 
d e n d ritla r tarm o q la ri a n iq la n m a y d i. D e n d rittik a n c h a li a p p a ra t 
gipoksiya, ishemiya, intoksikatsiyalar, travm alar, elektroshok, m iya 
chayqalishi, stressor va nevrotizirlan tirad ig an t a ’sirlard a buziladi. 
Shuningdek h ar xil p atogen ag en tlar ta ’sirid a y o ‘q o lib ketad igan
mikronaychalar buzilishlari ham dendritlar patologiyasi bilan bog‘liq. 
M ikronaychalari y o ‘qolib ketgan dendritlar d istrofik o ‘zgarishlarga 
uchraydi, unga tegib turgan fragmentlami qamrab olib yuqori darajada 
en d o tsito z nam oyon q ilad i. Bunday en d o tsito z m ohiyati b o ‘yicha 
fagotsitoz bo‘lib, torm ozlanishning susayish jarayoni shaklida ro ‘y 
beradi. Boshqa tuzilm alarning qamrab olinishi tufayli, shikastlangan 
dendritning trofik tanqisligi qoplanishi mumkin. Shu bilan bir qatorda 
neyronlar va dendritlar degenerirlangan tuzilm alarining (shikastlangan 
qismlarining) endotsitozida (fagotsitozida) bu tuzilmalarda saqlanadigan 
p atotrofog en lar o ‘z ta ’sirini nam oyon qilishi m um kin; ehtim ol bu 
jarayon bilan «qora tip»li dendritlar degeneratsiyasi bo g‘liq b o ‘lishi 
mumkin, bunda dendritlarda k o ‘p miqdorda fagotsitozlangan material 
to'planadi.
Neyronlaming transneyronal degeneratsiyasi ularga dendritlar orqali 
e n d o ts ito z y o ‘li bilan p a to tro fo g e n la rn in g o ‘z g a rg a n n e y ro n la r 
aksonlaridan (anterograd) va o 'z g a rg a n d en d ritlarid an aksonlariga 
(retrograd) tushishi bilan bog‘liq. Dendritlar orqali endotsitoz y o ‘li bilan 
neyronlarga, asab to 'q im a sig a antitan alar va neyrom ediatorlar ham 
kiradi. Dendritlar o ‘zgarishlari neyron epileptik faolligi rivojlanishida 
m uhim aham iyatga ega. N ey ro n fao liy ati g ip erfao llig i va boshqa 
o ‘zgarishlarga olib keluvchi m em branadagi hodisalar zanjiri dendrit 
m em branasidan boshlanadi .
Neyron membranasi patologiyasi.
Turli patogen agentlar - metallar, 
toksinlar, antineyronal antitanalar, kimyoviy va fizik omillar, ishemiya 
va h.k. ta ’sirida neyron membranasining har xil ko'rinishli alteratsiyalari 
paydo bo'ladi. Hujayra (sitoplazm a) va hujayra ichi m em branasining 
shikastlanishi neyronning cbuqur patologiyasiga olib kelishi mumkin. 
Bunda ro 'y beruvchi ko‘pgina o'zgarishlar tipik hujayra ichi patologik 
jarayonlaming bir tipli standart xarakteriga ega bo'ladi. Bu jarayonlar 
qatoriga neyron membranasi lipidlarining kuchli peroksidlanishi (LPO) 
kiradi. LPO da nihoyatda k o ‘p miqdorida hosil bo'luvchi peroksidlar 
va erkin radikalli oksidlanish m ahsulotlari hujayra tuzilm alari, oqsil, 
nuklein kislotalari va hujayra m embranasiga toksik ta’sir ko'rsatadi. 
M embranalar alohida-alohida b o'lib qoladi, ulam ing o'tkazuvchanligi


oshadi, lipid qatlam ida nuqsonlar hosil bo‘ladi. Bu jarayonlar ortib 
boruvchi fosfolipazli gidrolizlanishi natijasida kuchayadi, oqibatda 
n eyron m em b ran asi fo sfo lip id la rid a n k o ‘p m iq d o rd a erk in y o g ‘ 
k is lo ta la ri (E Y O K ) h o s il b o 'la d i. E Y O K ich k i m em brana 
f o s fo lip id la rid a n fo s fo lip a z a A 2 ham da ta sh q i m em branada 
diatsilglitserindan diatsilglitserinlipaza ta’sirida hosil bo‘lishi mumkin. 
E Y O K hujay rada to ‘p lan ish i neyron tashqi va ichki m em branasi, 
jum ladan mitoxondriya m em branasining yanada shikastlanishiga olib 
k e la d i, u la r fa o liy a tin in g b u z ilish i energiya ta n q islig in in g hosil 
b o ‘lishiga sabab bo‘ladi. Neyron va mitoxondiriy membranasi lipidlari 
peroksidlanishining parchalanish m ahsulotlari hujayra yadrosigacha 
yetib borishi va genom ani shikastlashi mumkin: bu m exanizm RNK 
va oqsil sintezi buzilishida ham ishtirok qiladi va tuzilish tanqisligiga 
o lib k e la d i. M em b ran a o ‘tk a z u v c h a n lig in in g o sh ish i n a tija sid a
neyrondan har xil moddalar, shu jum ladan antigenlar chiqib ketadi va 
bu autoim m un jarayonning rivojlanishiga, neyron shikastlanishining 
c h u q u rla sh ish ig a sab ab b o ‘lad i. A sab to ‘q im a sig a n isb a ta n hosil 
b o ‘lgan antitanalar va shuningdek neyrom ediatorlar gem atoensefalik 
t o ‘s iq a y rim q ism la ri o r q a li m iy a g a k ira d i. N a fa q a t sh u soha 
neyronlariga ta’sir qiladi, shuning bilan bir qatorda oksanal transport 
orqali transsinaptik yo‘l bilan neyrondan neyronga tarqaladi va neyronlar 
shikastlanish hududini kengaytiradi.
M em branalar baryer xususiyatlarining buzilishi ionlar oqimining: 
C a2+ va N a ’ neyronga k irish in i va K ' neyrondan chiqishini keskin 
kuchaytiradi; bu Na+, K + va C a ^ nasoslari yetishmovchiligi (ularning 
energiyaga bog‘liq faoliyati, shuningdek LPO kuchayishi ta’sirida ham 
o ‘zg arad i) bilan q o ‘shilgan holda m em brana repolyarizatsiyasining 
buzilishiga olib keladi. Natijada nsyronlar giperfaolligi va PKQG faoliyati 
ushlab turilishi mumkin. N eyron membranasi LPO adenilattsikiazani 
fa o lla s h tiris h i m um kin, u k u c h ay tiru v ch i h u ja y ra ich i m etabolik 
jarayonlari zanjirini indutsirlaydi. Natijada neyron faollashadi. Ca2* ning 
chiqishi nafaqat neyronni giperfaollashtiradi, shu bilan bir qatorda uning 
h u ja y ra d a haddan ta s h q a ri k o ‘p boM ishi, m eto b o liz m patologik 
o ‘zgarishlariga va hujayra ichi shikatlanishlariga olib keladi. Hamma 
k o ‘rs a tilg a n ja ra y o n la r k o m p le k si, agar u la r p a sa y tirilm a sa va 
kompensatsiyalanmasa, neyron oHishiga sabab bo‘ladi. LPO kuchayishi 
b irla m c h i va ik k ilam c h i b o ‘lish i m um kin. B irla m c h i bevosita 
prooksidantli ta’sir qiluvchi moddalar (har xil zaharlar, peroksidlar, Fe2+, 
adrenalin va b.) ta’siri bilan bog‘liq. Ikkilamchilari boshqa shikastlanishlar


n atijasid a yuzaga kelad igan p ato lo g ik ja ra y o n la rd a ham da neyron 
giperfaolligida rivojlanadi. Kuchaygan LPO ikkilam chi hosil b o 'lib , 
no sp etsifik p atogenetik zveno aham iy atig a ega. A m m o p atologik 
jarayonni potensiyalashtirib yoki yangismi chaqirib juda muhim ahamiyat 
kasb etadi. Amaliy jihatdan asab tizimida patologik jarayon bo‘lmasin, 
unda kuchaygan LPO hosil b o ‘ladi. Bunday o ‘zgarishlar epilepsiya, 
endogen psixozlar (masalan, shizofreniya, maniakal-depressiv sindrom), 
nevrozlar, har xil stre ssla r v a shikastlanishlar, ishem iya, surunkali 
gipoksiya, neyronning funksional zo‘riqishi va b. kuzatiladi.

Download 11,17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   183   184   185   186   187   188   189   190   ...   219




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish