O ’ zb e k I s t o n r e s p u b L i k a s I q I s h L o q V a s u V x o ’ j a L i g I v a zi r L i g I samarqand qishloq xo’jalik instituti

001.004.031. БМИ. 2014 й. 

---

44 
 3.Iqtsodiy qism 
Aralashtirishdan oldin ba’zi komponentlarning xajmi va massasini aniq 
xisoblash kerak. Yaxshi balansga ega bo’lgan aralashmani tayyorlash uchun
quruq yog’sizlantirilgan sut qoldigi(SOMO) foiz tarkibini xisoblash muxim 
axamiyatga ega. Buning uchun tarkibga kiritiladigan yog’, shakar, emulgator va 
stabilizatorlarni(E/S) 100 foiz xisobidan va qoldiqni 0,15 ga ko’paytirish yo’li 
bilan aniqlanadi. 
Masalan, 10 og.muzqaymoq tayyorlash uchun yog’ %, 15 og shakar va 0,5 
og. % E/S, talab etiladigan SOMO foiz og’irligi quyidagicha bo’ladi: 
(100 – 10 – 15 – 0,5) x 0,15 og. % SOMO. 
Agar SOMO miqdori aniq bo’lsa, quruq moddalarning tarkibi o’zgarmas 
kattalik xisoblanadi, va qo’shiladigan ingrediyentlar miqdorini aniqlashga imkon 
beradi. Bu yerda oddiy muzqaymoqning xajmini xavo yordamida oshirish 
aralashmadagi quruq moddalar tarkibining 2,5-2,7 umumiy miqdorini tashkil 
qiladi. Misol uchun, yuqorida keltirilganning ko’pirtirishi quyidagicha bo’ladi: 
2,7x (10 + 15 + 0,5 + 11,5) = 100% 
Ko’pirtirish bilan bir vaqtda frizerlashdan keyin, muzqaymoqning xajmi
ma’lum miqdordagi xavoni qo’shish xisobidan ko’payadi, aralashma miqdori 
xajmi ikki marta ko’payadi va komponentlarning foiz tarkibi xajmda qariyb 
ikki marta kamayadi. 
 
 
001.004.031. БМИ. 2014 й. 
 
KIRISH 
Eshonqulov M 
Тilavov X 
Ишнязова Ш.А 

---

45 
Ekologik qismi 
Tabiat shunday murakkab va shu bilan birga nozik sistemaki, uni asrab 
avaylash har bir insonning muqaddas burchidir. Tabiatni ekologik jihatdan toza 
saqlash kelajak avlodning o’sib ulg’ayishi uchun zamin yaratish demakdir. 
Fan va texnikaning rivojlanishi natijasida rivojlangan sanoat insoniyatga 
foyda keltirish bilan birgalikda unga sezilarli darajada xavf yaratdi. Har kuni havo 
atmosferasida butun dunyo bo’yicha ming tonnalab toksin moddalar chiqarib 
tashlanadi. Bu toksin moddalar asosan avtomobil va sanoat korxonalari tomonidan 
ishlab chiqariladi. Hozirgi paytda havo atmosferasining ifloslanishi xavfi bilan 
birgalikda mavjud suv resurslarining ifloslanishi xavfi ham muammo bo’lib 
qolayapti. Har xil sanoat korxonalari tomonidan ming metr kublar (m
3
) suv 
havzalariga zaharli moddalari bo’lgan iflos suvlar oqizilib yuboriladi. Bu esa yer 
yuzasida ichimlik suvlari zahirasining kamayishiga olib keladi. 
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach nafaqat respublikada 
iqtisodiy-ijtimoiy, siyosiy ahvolini yaxshilash bilan bir qatorda respublika ekologik 
ahvolini yaxshilashga katta e’tibor berildi. Respublikada bir qator ekologik 
tashkilotlar tuzildi. Ularning vazifasi respublika sanoat korxonalaridagi, shu bilan 
birga respublikadagi ekologik ahvolini nazorat qilishdir. 
Biz oziq-ovqat sanoatiga tegishli qayta ishlash korxonasini loyihalayotgan 
ekanmiz, shu korxona o’rnashadigan hududning ekologiyasiga tug’dirilishi 
mumkin bo’ladigan xavfni aniqlab, ularni bartaraf qilish bizning vazifamizdir. Bu 
borada bir qator tadbirlarni amalga oshirish ko’zlangan. 
Qayta ishlash sanoatida qo’llaniladigan ba’zi bir qurilma, issiqlik qurilmalari, 
masalan, bug’ qozoni va shunga o’xshash qurilmalar tomonidan havo 
atmosferasiga zaharli moddalar chiqarilib tashlanishi mumkin. Buning oldini olish 
uchun chiqarish trubalaridagi tozalash qurilmalari o’rnatilinadi. Havo atmosferasi 
ifloslanishining asosiy sababchisi bo’lmish avtotransport vositalarining barisi 
ekologik toza hisoblanadigan gaz yoqilg’isiga o’tkaziladi.