O ’ zb e k I s t o n r e s p u b L i k a s I q I s h L o q V a s u V x o ’ j a L i g I v a zi r L i g I samarqand qishloq xo’jalik instituti

001.429.008.BMI. 2015 y. 

---

Gippokrat qanday kasalni sut bilan davolash zarurligini va qanday kasallikda sut 
iste’mol etmaslikni ta’riflab berdi, u har-xil hayvonlarning suti turlicha davo 
b
ў
lish xususiyatiga ega ekanligini ta’kidladi. 
U echki va biya suti silga, sigir suti-bod va qonsizlikka davo ekanini, umuman 
sut asab va boshqa kasalliklarga davo ekanligini isbotlab berganlar.
1865 yilda sut mahsuloti bilan yurak, o’pka, jigar, oshqozon-ichak va yog’ 
bosib ketish kasalliklarini muvaffaqiyatli davolaganlar. Atoqli olim S. P. Botkin 
o’z tajribalari natijasida sut - yurak va buyrak kasalliklarini davolashini isbotlagan.
Yaponiyalik S. Xigushi qatiq-yogurt mahsuloti bilan atom nurlanishidan 
zararlangan kishilar tuzalib ketishganini, radioaktiv nurlanish ta’siridagi kishilar 
har kuni 1 litrdan yogurt ichib tuzalib ketishganini xabar qilgan.
S. Xigushining fikricha, sut tarkibidagi sistin, lizin, glutamin moddalar 
organizmni atom nurlanishidan himoya qilgan. Odam o’z umrida qariyb 10. 000 
litr sut iste’mol qiladi.
Mamlakatimizda sutchilik ishlari o’tgan asrning oxirlariga kelib sezilarli 
darajada rivojlana boshladi. Bunga temir yo’llarning qurilishi asosiy sabab bo’ldi. 
Birinchilar qatorida 1872 yili Vologda guberniyasidagi xo’jaliklar asosida sutni 
qayta ishlaydigan zavodlar tashkil etildi. Keyincha Yaroslav, Pskov, Kaluga 
guberniyalarida ham tarqaldi. Sibir o’lkasi moy ishlab chiqarish va pishloq 
tayyorlash o’lkasiga aylandi.
1893 yili Kurgan shaxrida N. V. Vereshchagin taklifiga asosan yog’ ishlab 
chiqarish zavodi qurib ishga tushirildi. Bunday zavodlar tez orada Sibirga ham 
tarqaldi. Sutni tanlab olish evaziga mavjud qoramollarning zoti va zotdorligini,
ularni asrash va oziqlantirish sharoitlarining rivojlanishiga olib keldi. Yog’ ishlab 
chiqarishda qo’shimcha mahsulotlar qaymog’i olingan sut (obrat), ayron olinishi 
natijasida cho’chqachilik rivojlandi.
O’sha vaqtda sutning asosiy qismi chet mamlakatlarga chiqariladigan yog’ 
tayyorlash uchun ishlatilar edi. Birinchi pishloq tayyorlash zavodi 1866 yilda Tver 
Bajardi 
Rahbar 
Yusupov A 
Karimov A