O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

Boshqaruv jarayoni ko‘rinishiga ko‘ra 
texnik (texnologik) ja- 
rayonlarni avtomatik boshqarish tizimlari (TJABT) va tashkiliy (yoki 
ma’muriy) boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlari (TBAT) o'zaro 
farqlanadi. Dastlabkisi texnologik jarayonlami keng ma’noda boshqarishga 
(raketa, stanok va hokazolami boshqarish), ikkinchisi-ijtimoiy va iqtisodiy 
xususiyatga ega obyektlarni boshqarish uchun mo'ljallangan. Ulaming asosiy 
farqi boshqarish obyektining mazmunida. Birinchi holda — bu turli xil 
mashina, asbob-uskuna, qurilmalar bo'lsa, ikkinchisida — eng avvalo 
odamlar, jamoa sanaladi. Boshqa bir farqi — axborot uzatish shaklida. 
Birinchi tizimlarda axborot uzatishning asosiy shakllari bo'lib, turli xil 
signallar (elektrik, optik, mexanik va hokazo) xizmat qiladi. Ikkinchi xil 
tizimlarda asosiy axborot uzatish shakli — hujjatdir.
Qo'llanish sohasi bo'yicha 
axborot tizimlari moddiy 
ishlab chiqarish,
ijtimoiy 
va 
boshqaruv sohasiga 
ajratiladi.
90

---

Ishlab chiqarish sohasida quyidagi yo'nalishlar bo'yicha axborot 
tizimlarini ajratib ko'rsatish mumkin: mashinasozlik majmuyi, yoqilg'i- 
energetika majmuyi, transport majmuyi, metallurgiya majmuyi, kimyo- 
o'rnion majmuyi, transport majmuyi, metallurgiya majmuyi.
Ijtimoiy sohada axborot tizimlari quyidagi yo'nalishlar bo'yicha 
ajratiladi: sog'liqni saqlash, nafaqa va ijtimoiy ta’minot, ta’lim, madaniyat 
va aholi dam olishi, ijtimoiy va sotsial hayot, xizmatlar va aholi maishiy 
hayoti, savdo va umumiy ovqatlanish, kommunal xizmat, atrof-muhit 
muhofazasi.
Boshqaruv sohasida axborot tizimlari quyidagi yo'nalishlar bo'yicha 
ajratiladi: deputatlar korpusi va ijroiya hokimiyati, davlat boshqaruvi va 
statistika, tashqi iqtisodiy faoliyat, moliya organlari, bank tizimlari, 
huquqni muhofaza etish organlari va hokazolarga xizmat ko'rsatish.
Boshqaruvning tashkiliy-iqtisodiy tizimlarida obyekt sifatida iqti­
sodiyotni boshqarishning barcha bosqichlarida amalga oshiriladigan ishlab 
chiqarish, ijtimoiy-iqtisodiy funksional jarayonlar xizmat qiladi. Axborot 
tizimlari boshqarish xizmatlari xodimlarining axborot xizmat ko'rsatish 
tizimlari bo'lib, axborotni to'plash, saqlash, uzatish va qayta ishlash 
bo'yicha texnologik vazifalami bajaradi. U ma’lum iqtisodiy obyekt uchun 
qabul qilingan metodlar va tuzilmaviy boshqaruv faoliyati tomonidan 
belgilangan reglamentda shakllanadi va ishlaydi, uning oldida turgan maqsad 
vazifalami bajaradi.
Tashkiliy-iqtisodiy tizimlar xalq xo'jaligida qabul qilgan boshqarish 
organlari tuzilmasiga muvofiq kichik sinflarga bo'linmasligi mumkin.
Tashkiliy-iqtisodiy tuzilmalarda barpo etilgan avtomatlashgan axborot 
vositalari axborotni qayta ishlash va boshqaruv qarorlarini qabul qilish 
uchun mo'ljallangan axborot, iqtisodiy-matematik metodlar va modellar, 
texnik, dasturiy, texnologik vositalar va mutaxassislar yig'indisini o'zida 
aks ettiradi.