O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

Щп) —
reja axboroti;
W(m) —
dasturiy axborot;
W(p) —
tartibga soluvchi axborot;
Що) —
tashkiliy axborot.
4.6-rasm. Boshqaruv tizimining modeli.
86

---

maqsadida m a’lumotlarni qayta ishlash hamda ulardan har birining 
ehtimolligini baholashdan iborat.
2. Rejalashtirish — bu tizimning kelajakdagi orzu qilingan holatini 
ishlab chiqish (rejali modelini ishlab chiqish) va ushbu holatga erishish 
uchun mablag'lami taqsimlashga nisbatan qarorlar qabul qilishdan iborat. 
Rejalashtirish maqsad va mezonlarni tanlashni o‘z ichiga oladi. Shu maqsad 
va mezonga nisbatan boshqaruv samaradorligi baholanadi.
3. Dasturlash rejasini amalga oshirish, ya’ni tizim faoliyatining 
algoritmini ishlab chiqish uchun boshqariladigan harakatlar ketma-ketligi 
hamda o'zaro aloqasini bayon etuvchi dasturlarni ishlab chiqishdan iborat.
4. Tashkil etish — mustahkam (bardoshli) obyektlar yoki jarayon­
lar tuzilmasini o'zgartirishi yoki ko'rishdan, ya’ni m a’lum bir holat- 
larida boshqariladigan obyektlar faoliyatini reglamentlashtirishda foy­
dalaniladigan u yoki bu qoida, protsedura, usul, algoritmlarini belgilash 
yoki o'zgartirish demakdir.
5. Me’yorlashtirish — tizimning xususiyatlarini ifodalovchi statistik 
m a’lumotlarni doimiy ravishda yig'ish va ular asosida tizimning bir 
m e’yorda faoliyat ko'rsatishini ta’minlab turish.
6. Hisobga olish boshqariladigan obyekt va tashqi muhit parametrlari 
majmuyini qayd etishdan iborat. U yana keladigan ma’lumotlami dastlab 
qayta ishlash, jumladan, tasniflash, guruhlash va hokazo arifmetik hamda 
mantiqiy operatsiyalami o'z ichiga oladi.
7. Nazorat qilish — boshqariladigan obyektlarning m e’yorida 
ishlashidan chalg'ishi to'g'risidagi ma’lumotlar mazmunini aniqlashdan 
iborat.
8. OperBoshqarish — tasodifiy ta’sirlar sababli tizim ishining me’yoriy 
rejasidan chetlashishini bartaraf etish maqsadida qaror qabul qilish, ya’ni 
qayta aloqa asosida tuzatish, olinadigan samaraning sifat va miqdor 
o'lchovlari o'zgarishiga ko'ra boshqariluvchi obyektga ta’sir ko'rsatishidir.
9. Tahlil — tizimning joriy holatini o'rganishda ish samaradorligini 
oshirish uchun uning imkoniyatlarini tahlil etishdan iborat.
Shunday qilib, boshqaruv shakl nuqtayi nazaridan axborot jarayonini 
ifodalaydi. Boshqaruv mohiyati esa boshqaruv tizimidagi olingan barcha 
axborotni qayta ishlash, qarorlar qabul qilish hamda boshqariladigan 
ta’sir ko'rinishida boshqaruv obyektlariga natijaviy axborotlarni berishdan 
iborat.
Boshqarish tizimi kishilarning moddiy dunyoda biron bir jarayonni 
tashkil etish sohasidagi muayyan maqsadga qaratilgan faoliyatdir. 
Boshqarish tizimi ishlashi uchun zarur bo'lgan shart-sharoitlar quyi­
dagilardan iborat:
1) boshqarish obyektlarining mavjudligi;
87

---

2) mazkur obyekt faoliyatining maqsadi ma’lum bo'lishi;
3) boshqarish tizimi mustaqil harakat qilishi uchun muayyan 
huquqlaiga ega bo'lishi;
4) boshqaruvchi obyektning boshqariluvchi obyekt haqida mufassal 
ma’lumotlarga ega bo'lishi.