O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

Bo'linadigan aloqa kanallari tarmoqlariga shinali topologiya namunali
misol bo'la oladi. Shuni ta’kidlash lozim ki, bo'linadigan aloqa kanallari
tarmoqlari individual aloqa kanallari tarmoqlariga nisbatan sekinroq ishlaydi.
U m u m an , bo'linadigan aloqa kanallari tarmoqlarida hozirgi kunda
Ethernet, va T oken Ring klassik texnologiyalari keng tarqalgan.
K om pyuterlarni tarm oqqa ulashda paydo b o'lad igan yana bir
m uam m o, bu kompyuterlarni adreslash. Tarmoq kompyuterlari adreslariga
va ulam i belgilash chizm asiga qo'yiladigan talablar quydagilar:
• tarmoqdagi har bir kompyuteming noyob adresi boMishi;
• adresni belgilash chizmasida qo‘l mehnatidan kamroq foy­
dalanishning moMjallanishi;
• katta oMchamdagi tarmoqlami yaratish maqsadida adresning ierarxik 
tuzilmaga ega boMishi. Israrxik struktaraga ega bo'lmagan adreslar yalpoq 
yoki tekis — tuzilmasiz deyiladi.
• adres foydalanuvchilar uchun oddiy va qulay bo‘lishi. Uning uchun 
adreslar simvolik ko‘rinishda boMishi kerak.
• kompyuterlar adreslarining ixcham boMishi.
Hozirgi kunda kompyuterlarni adreslashda uning uchta belgilash 
chizmasi keng tarqalgan:
Apparat (hardware) adreslari. Bu adreslar kichik va o ‘rta oMchamdagi 
tarmoqlarga moMjallangan. Shuning uchun ular ierarxik tuzilmaga ega emas. 
Bunday adres turlariga tarmoq adapteri adresi misol boMa oladi. Adreslar 
ikkilik yoki 16-lik sanoq tizimida yoziladi. Bu chizmaning kamchiliklari: 
tarmoq adapteri almashilganda kompyuter adresi almashadi. Agar 
kompyuterga bir nechta tarmoq adapteri o‘matilsa, kompyuter bir nechta 
adresga ega boMadi.
Simvolik adres — nomlar. Bunday adreslami belgilash chizmalari 
kichik, o ‘rta va katta oMchamdagi tarm oqlarda qoMlaniladi. Ular 
foydalanuvchilarga juda qulay keladi. Masalan, ftp — archl.tiu.uz. Bu 
kompyuter Toshkent Iqtisodiyot Universiteti tarmooMda joylashgan ftp. 
arxivni qoMlab-quwatlaydi.
Raqamli ulama adreslar. Bunday adreslar katta oMchamdagi tarmoqlarda 
qoMlaniladi. Bu adreslar belgilash chizmalariga IP va IPX adreslari misol 
boMa oladi. Adreslar ikki darajali ierarxik tuzilmasida tuziladi. Birinchi 
daraja — tarmoq identifikatori, ikkinchi daraja esa kompyuter identifikatori 
deb yuritiladi.
Adreslami bir turidan ikkinchi turiga markazlashtirilgan holda o‘tkazish 
funksiyasi Internet global kompyuter tarmogMning Domain Name Sys­
tem (DNS) xizmatiga yuklangan.
191

---