O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

— ma'lumotlar bazalari axborot strukturalarining asosiy xossalari
(mantiqiy tuzilishi — MBBT vositalari orqali amal qiladigan va tashkiliy
tuzilmasini o'zgartirmasdan uni modifikatsiya qilish imkoniyati, ma’lu­
motlar turini kengaytirgan holda qarshiliksiz ishlov berishda);
— havfsizlik darajasini ta’minlash va ma'lumotlarning toMaqonligi;
— xizmat ko'rsatishning standart vositalari mavjudligi (ma’lumotlar 
bazalarini kuzatishning doimiy dasturiy modullarini va ma’lumotlar lu- 
g'atini, ma’lumotlar bazalarini yengillashtiradigan (yukini tushiradigan), 
qayta tashkil yetadigan va qayta strukturalashtiradigan, tiklaydigan jumalni 
yuritish, kiritish va hisobotlar generatorlari va h.k.);
— ishlatish tavsiflari (loyihachilar haqida, sarmoya egalari haqida, 
moddiy-texnik ta’minotga bo'lgan talablar, tarqatish shakli).
Tanlab olingan MBBT bir qator talablarni qondira olishi kerak. 
Bularga muammo sohasining barcha vazifalarining samarali bajarilishi; 
xotira resurslaridan samarali foydalanish uchun saqlanayotgan ma’lumotlar 
hajmini minimallashtirish; samarali axborot qarorlarini qabul qilishga 
imkon yaratish; havfsizlikni ta’minlash jarayonini boshqarish; xodimlarga 
nisbatan ma’lumotlar bazalarini ishlatish bilan bog'liq qulaylikni yara­
tilishi, EHM ni ishlatish mulojaasini soddalashtirish.
Umumiy olganda zamonaviy MBBT lar quyidagi talablarga javob 
berishi lozim:
• ma’lumotlaming mustaqilligi;
• talablaming kuchli tili;
• javob (sado berish) ning qisqa vaqti;
• ma’lumotlar va kataloglami qayta tashkil etishni qisqartirish yoki 
ulardan voz kechish.
7.4. Relatsion ma’lumotlar bazasi va uning imkoniyatlari
Relatsion model (inglizcha reletion — munosabat) o'tgan asrning 
70-yillari boshida Amerika olimi E.F. Kodd tomonidan yaratilgan. Modelning 
soddaligi va egiluvchanligi m a’lumotlar bazalari tuzuvchilarining e’tiborini 
o'ziga tortdi. 80-yillarga kelib keng taraqqiy eta boshladi va relatsion MBBT 
lar sanoat standard darajasiga ko'tarildi.
Model relatsion algebrasi tushunchalari tizimiga tayanadi. Bu tushun- 
chalaming eng muhimlari jadval, satr, ustun, munosabat va birlamchi 
kalitlar sanaladi, bajariladigan amallar esa jadvallar bilan ish olib borishda 
aks etadi.
10 — R.X. Alimov va boshq.
145

---