O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

ma’lumotlardan mustaqil bo'lishi ta'minlanmagan. Ayrim joylarda bitta
muammoli sohasining turli masalalariga oid axborot massivlarida ma"-
lumotlar takrorlanadi. Bu hoi turli masalalar bo‘yicha bir hil ma’
lumotlarni bir necha marta kiritishga olib keladi va dastlabki ma’lumotlarga
o'zgartirishlar kiritganda ancha muammolarni keltirib chiqaradi.
Shuningdek, amaliy dasturlar MBBT da universal algoritmik tilda
yaratilishi mumkin.
M a’lumotlaming mustaqilligi 
— MBBT ga qo'yilgan asosiy talab, 
talablaming kuchli tili esa foydalanuvchining talablarini qondirishning 
muhim shartidir. Bu tillar assotsiativ manzillashtirish va ma’lumotlar 
to'plami bilan amallar bajarish vositalariga ega. Bu esa o'z navbatida EHM 
lardan samarali foydalanishga sharoit yaratadi.
MBBT 
ikki tartibda: 
interpretator 
va 
kompilator 
tartibda ishlashi 
mumkin.
Interpretator tartibda 
dasturlaming buyruqlari bosqichma-bosqich, 
birin-ketin bajariladi. Unda har bir buyruq nazorat qilinadi, so'ngra 
mashina tiliga aylantirib, bajariladi. Tegishli amallar bajarilgandan keyin, 
ular xotiradan o'chiriladi, tizim qayta ishlash bosqichiga o'tadi va keyingi 
buyruqni bajarishga kirishadi, interpritator tartibida ,,Exe“ kengaytirmali 
fayl hosil qilinmaydi. Bunday faylni hosil qilish uchun kopilator tartibida 
foydalaniladi. Kompilator tartibida buyruqlar bevosita bajarilmaydi, balki 
ular ,,exe“ faylga yoziladi. Exe faylni hosil qilish jarayoni ikki bosqichdan 
iborat bo'ladi: boshlang'ich dasturni nazorat qilish va uni obj turga 
aylantirish; matn muharriri yordamida dasturni exe faylga aylantirish. 
Exe faylning bajarilishi uchun MBBT ning mavjud bo'lishi shart emas, 
interpretator tartibida ishlaydigan MBBT ga dBase 
III 
Plus, FoxBase va 
Karat kiradi, kompilator tartibida Clipper, panel tartibida esa Clario 
ishlaydi.
MBBT foydalanuvchi bilan m a’lumotlar bazasi o'rtasidagi aloqani 
ta ’minlovchi dastur sifatida ishtirok etadi. Uning funktsiyalari menyu va 
dasturlar ko'rinishida namoyon bo'ladi.
Menyu tartibi MBBTning funksiyalari ekranda tasvirlanadi. Foyda­
lanuvchi kursorni harakatlantirish orqali tegishli funksiyani aniqlashi va 
bajarishga chaqirishi lozim. Tizim aniqlangan funksiyalami bajarib bo 'l­
gandan so'ng yana menyu holatiga qaytadi.
Dasturiy tartibda tegishli buyruqlar kiritiladi, dasturlar qayta ishla- 
nadi va bajarishga chaqiriladi. Bu holda MBBT interpritator tartibida 
ishlaydi va foydalanuvchidan dasturlash tillarini bilish talab qilinadi.
142

---