О. Қ у д р а т о в с а н о а т э к о л о г и я с и

5.4. Табиатни
муҳофаза қилишда
халқаро ҳамкорлик
Табиат ресурсларидан оқилона 
фойдаланишни ва табиатни муҳо- 
фаза қилишда халқаро ҳамкорлик- 
ни шакллари икки хил бўлади: ик- 
ки ва кўп томонлама шартномалар, конвенциялар, келишувлар ва 
декларациялар тузиш; Табиат ресурларидан оқилона фойдала- 
нишни ва табиатни муҳофаза қилйш бўйича халқаро ва миллий 
ташкилотлар тузиш ва халқаро ва миллий дастурлар бўйича 
ишлаш.
Табиатни муҳофаза қилиш ва табиий ресурслардан оқилона 
фойдаланиш айрим кишилар, коллективлар, мамлакатлар, халқ- 
лар ва ниҳоят бутун инсоният томонидан биргаликда олиб борил- 
ган тақдирдагина самарали бўлади.
Асримизнинг бошларида табиатни муҳофаза қилиш Халқаро 
жамиятини тузиш зарурияти равшан бўлиб қолди. 1907 йили VIII 
Халқаро қишлоқ хўжалик конгрессида табиат гўзалликларини 
муҳофаза қилиш тўғрисида тавсияномалар қабул қилинган. 1910 
йили Халқаро зоология конгрессида табиатни муҳофаза қилиш
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

тўғрисида «Халҳаро муваққат комитети» тузиш тўғрисида қарор 
қилинган. Бу комитст бириши Халқаро конференция ўтказип! 
учун тайёргарлик ишлари олиб борган. 1911 йилда Россия, АҚШ, 
Англия ва Япония ўртасида денгиз мушукларини муҳофаза қи- 
лиш тўғрисида конвенция тузилган; 1913 йилда қушларни муҳо- 
фаза қилиш тўғрисида кенгаш ўтказилди; ўша йили Берн шаҳри- 
да 18 мамлакат ўртасида Халқаро табиатни муҳофаза қилиш ко- 
миссияси тузиш тўғрисида қарор қабул қилинган. 1923 йили Па- 
рижда Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги халқаро жамият 
иш бошлади (бу ташкилот 2-чи жаҳон уруши бошларигача ишла- 
ди). 1946-47 йилларда Голландияда Табиатни ҳимоя қилиш халқа- 
ро жамияти қайтадан тузилиб, бу жамиятнинг 1948 йили Фонтен- 
бло (Франция)да ўтказилган Бош Ассамблеясида мазкур жамият 
«Табиатни муҳофаза қилиш халқаро итгифоқига» айлантирилган 
эди. 1956 йил бу союз «Табиатни муҳофаза қилиш ва табиий ре- 
сурслардан фойдаланиш халқаро иттифоқи»га айлантирилди. 
Унинг раҳбарлик идораси Швейцариянинг Морж шаҳрида жой- 
лашган.
1956 йилдан бошлаб иттифоқ ишларида фаол иштирок эта 
бошлади. Иттифоқ халқаро миқёсда табиий ресурсларни ардоқпаб 
муҳофаза қилиш, бу соҳадаги илмий техника муваффақиятларини 
жорий этиш ва тарқатиш, халқаро миқёсдаги табиий ресурслар- 
дан фойдаланиш соҳасидаги шартномаларни тузишда бевосита 
иштирок этади.
Табиатни ва табиий ресурсларни муҳофаза қилиш Халқаро 
итгифоқининг олий органи 3 йилда бир марта чақириладиган 
Бош Ассамблеядир.
Ассамблея қарорларида ҳукуматлар ўртасида конференция- 
лар ўтказиш ва биосферанинг ресурсларидан оқилона фойдала- 
ниш, зарарли кимёвий ўғитлардан оқилона фойдаланиш, нодир,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

камайиб бораётган ҳайвон ва ўсимликларни сақпаб қолиш ишла- 
ри тўғрисида конкрет чоралар белгиланди. 1978 йили Итгифоқ 
Бош Ассамблеясининг XIV конгресси Ашхабод шаҳрида ўткази- 
либ, табиат муҳофазаси соҳасида бир қанча муҳим масалаларни 
кўриб чиқци. Бу йиғилишда табиат муҳофазаси тўғрисидаги би- 
лимларни кенг тарқатишни, табиатни муҳофаза қилиш курсини 
мактабгача тарбия ёшидан бошлаб, олий мактабларгача ўтказиш- 
ни тавсия этди.
Бундан ташқари табиий ресурсларни ҳимоя қилиш масала- 
ларини кўрадиган бир қанча халқаро бирлашмалар тузилган. 1965 
йилда сув ҳавзаларини муҳофаза қилиш Халқаро Кенгаши таш- 
кил этилди. 1922 йиддан бошлаб қушларни муҳофаза қилиш Хал- 
қаро 
Кенгаши иш олиб бормоқца. Овланадиган ҳайвонлар тўғри- 
сидаги масалаларни ўзаро мувофиқлаштириш ва тартибга солиш 
ишлари билан Халқаро овчилик координация Кенгаши шуғул- 
ланади.
Табиатни муҳофаза қилиш ва ресурслардан фойдаланиш 
Халқаро Иттифоқининг пропаганда ва маориф ишлари комис- 
сияси, унинг регионал комитетлари кенг кўламдаги ишларни 
олиб бормоқцалар. Ғарбий ва Шарқий Европа, Шимолий ва 
Жанубий Америка, Ҳиндистон Регионал комитетлари табиатни 
муҳофаза қилиш билимларини тарқатиш ишларини олиб бориш 
билан бирга табиатни муҳофаза қилиш курсининг мактаблар ва 
олий ўқув юртларида ўқитилишини яхшилаш устидан назорат ҳам 
олиб бораяпти.
Балиқчилик хўжалиги вазирлигига балиқчиликни тартибга 
солиш. балиқ запасларини муҳофаза қилиш ва қайта тиклаш топ- 
ширилди.
Ана шу барча бошқариш органлари мамлакатимизда таби- 
атни муҳофаза қилиш ишини 1988 йилгача бажардилар.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БМТнинг маориф, фан ва маданият масалари бўйича ко- 
миссияси (ЮНЕСКО) томонидан таЬиатни ва табиий ресурслар- 
ни муҳофаза қилиш Халқаро Итгафоқи (ТМХИ) таъсис этилди.
Ҳозирги вақгда бу итгафоқца ЮОдан ортиқ мамлакат, жум- 
ладан 11 та социалистик мамлакат кирган. Шунингдек унинг 
ишида 22 та халқаро ташкилотлар чунончи ЮНЕСКО, ФАО, 
ЮНЕП иштирок этади.
ТМХИни олий органи Ассамблея бўлиб, 3 йилда бир марта 
йиғилади. 1978 йил октябр ойида Туркманистонда табиат ва таби- 
ий ресурсларни муҳофаза қилиш Халқаро Итгифоқининг XIV 
Бош Ассамблеяси бўлиб ўтди.