Nyutonning I qonuni (Galileyning inersiya qonuni)

mexanika  deb  ataladi.  Ammo  jismlar    yorug’lik  tezligiga  nisbatan      juda  yaqin  tezlikda 

harakatlanganda   klassik mexanika qonunlarini tushintirib bera olmaydigan dalillar paydo bo’ldi 

va shu tariqa Nyuton mexanikasining qo’llanish chegarasi aniqlanildi. 

2. Nyutonning II qonuni. Massa tushunchai. Massa jism inertligining o’lchovi 

sifatida. 

 

Inersiya  qonunidan  jism  tezligining    kattaligi  va  yo’nalishi  bu  jismga  boshqa  jismlarning 

ko’rsatadigan  ta’siri  natijasida  o’zgaradi,  degan  xulosa  kelib  chiqadi.  Tezlikning  o’zgarishi 

tezlanish  bilan  tavsiflanadi.  Demak,  jismning  tezlanishi  bu  jismga  boshqa  jismlar  tomonidan 

ko’rsatgan ta’sir natijasidir. Jism olgan  tezlanishning tashqi qo’yilayotgan kuchga qanday  bog’liq 

---

ekanligini  aniqlash  uchun  quyidagi  tajribani  qarab  chiqaylik.  Massalari    bir  xil  bo’lgan  ikkita 

aravachaga modullari har xil bo’lgan  kuchlar bilan ta’sir qilsak  ular olgan tezlanishlari har xil 

ekanligini ko’ramiz (1-rasm). 

                       

 

          1-rasm. 

 

 Agar  F

1

 > F

2 

   bo’lganda    a

1

>a

2

  bo’lib, F

1

 < F

2 

   bo’lganda a

1

2

  bo’lar ekan. Shunday 

qilib, jismning  kuch ta’sirida olgan tezlanishining moduli doim unga ta’sir qilayotgan kuchning 

moduliga to’g’ri proporsional bo’ladi, ya’ni  a





F



.  

Endi  masalaning  har  xil  (

2

1

m

m



)  bo’lgan  aravachalarga  modullari    bir  xil 

2

1

F

F







 

bo’lgan  kuchlar  ta’sir  qilib,  aravachalarning  olgan  tezlanishlarini  o’lchab,  ularni  taqqoslaylik. 

Tajriba  m

1

>m

2

 bo’lganda a

1

2

 bo’lishini, m

1

2

 bo’lganda a

1

>a

2

 bo’lishini ko’rsatadi. Demak, 

jismning kuch ta’sirida olgan tezlanishi doim uning massasiga teskari proporsional ekan,  ya’ni   a





m

1

  

Bu    ikkala  tajribaning  natijasini  umumlashtirib,  quyidagi  umumiy  xulosaga  kelamiz. 

Jismning  olgan  tezlanishi    unga  tasir  etuvchi  kuchga  to’g’ri,  jismning  massasiga  esa  teskari 

mutanosib bo’ladi,yani  

 

m

F

a







                       (1) 

Bu    ifodadan  quyidagi  xulosa  kelib  chiqadi:  jismga  ta’sir  etuvchi  kuch  jismning  massasi 

bilan shu kuch ta’sirida olgan tezlanishining ko’paytmasiga teng bo’ladi. Bu xulosa Nyutonning