Nyutonning uchinchi qonuni deb ataladi. Nyutonning uchinchi qonunining matematik ifodasi
quyidagicha:
2
1
F
F
(1)
Agar o’zaro ta’sirlashuvchi kuchlardan birini ta’sir etuvchi kuch deyilsa, ikkinchi kuch aks
ta’sir etuvchi kuch bo’ladi.
Ta’sir etuvchi va aks ta’sir etuvchi kuch hamma vaqt bir-biriga teng va qarama-qarshi
yo’nalgan, ammo bir-biri bilan hech vaqt muvozanatlashmaydi, chunki ular boshqa-boshqa jismga
qo’yilgan bo’ladi. Bu xulosaga ko’ra jismlar o’zaro ta’sirlashganda olgan tezlanishlari nisbatini
(Nyutonning ikkinchi qonuniga ko’ra) quyidagicha yozamiz:
2
2
1
1
a
m
a
m
yoki
1
2
2
1
m
m
a
a
(2)
Kundalik hayotda jismning yakka kuch ta’siridagi harakati kam uchraydi. Jism
harakatlanayotganda unga bir vaqtning o’zida bir necha kuch ta’sir qiladi. Bunday paytda,
jismning harakatiga Nyutonning ikkinchi qonunini tadbiq etish uchun, jismga ta’sir etayotgan
kuchlarning teng ta’sir etuvchisini aniqlash kerak bo’ladi, ya’ni
n
F
F
F
F
...
2
1
(6)
Kuchlarning teng ta’sir etuvchisini bilgan holda jismning olgan tezlanishi quyidagicha aniqlanadi:
m
F
m
F
m
F
m
F
a
n
...
2
1
(7)
Agar jismning biror nuqtasiga bir vaqtning o’zida bir nechta kuchlar (
N
F
F
F
F
...,
,
,
,
3
2
1
) ta’sir
etsa shu kuchlarni bitta kuch bilan almashtirish mumkin. Bu kuchga shu kuchlarning teng ta’sir
etuvchisi deyiladi. Teng ta’sir etuvchi kuch qanday aniqlanishini quyidagi misolda qarab
chiqamiz. Jismning biror nuqtasiga bir-biriga nisbatan burchak ostida yo’nalgan ikki
1
F
va
2
F
kuch ta’sir qilayotgan bo’lsin (2-a, rasm). Vektorlarni qo’shishning parallelogram usuliga ko’ra
natijaviy vektor aniqlanadi. O’zaro burchak tashkil qilib yo’nalgan ikkita kuchning teng ta’sir
etuvchisi son jihatdan shu kuchlar asosida tuzilgan parallelogramning diagonaliga teng va shu
diagonal bo’ylab yo’nalgan bo’ladi (2-b, rasm).
a)
b)
2-rasm
Agar jismga shu teng ta’sir etuvchi kuchga kattalik jihatdan teng, ammo yo’nalishi qarama-
qarshi bo’lgan kuch ta’sir qilsa, bunday jism tinch (muvozanat) holatini saqlaydi. Jismga ta’sir
qilayotgan kuchlarning teng ta’sir etuvchisini topa olsak va shu kuchga kattalik jihatdan teng
ammo bir to’g’ri chiziq bo’ylab unga qarama - qarshi yo’nalishda muvozanatlovchi kuchni
qo’ysak jism tinch (muvozanat) holatini saqlaydi.
O’zaro burchak ostida yo’nalgan ikkita kuchning teng ta’sir etuvchisining moduli quyidagi
ifoda yordamida aniqlanadi:
cos
2
2
1
2
2
2
1
т
Do'stlaringiz bilan baham: |