Nutq va nutq uslublari. Rasmiy-idoraviy uslub va uning xususiyatlari

Nutq va nutq uslublari. Rasmiy-idoraviy uslub va uning xususiyatlari.

Bajardi:. Suyunov Kamronbek, LG-31 guruh talabasi

Nutq nima?

• Nutq — tilning fikr ifodalash va almashish jarayonlarida amal qilishi, tilning alohida ijtimoiy faoliyat turi sifatidagi muayyan yashash shakli. Nutq deganda uning ogʻzaki (ovozli) va yozma ravishda namoyon boʻlishidagi jarayonlar, yaʼni soʻzlash jarayoni va uning natijasi (xotirada saqlangan yoki yozuvda qayd etilgan nutqiy fikrlar, asarlar) tushuniladi.

Nutq uslublari.

• So’zlashuv uslubi
• Ilmiy uslub
• Ommabop (publitsistik) uslub
• Badiiy uslub
• Rasmiy-idoraviy uslub

Nutq uslublarinig xususiyatlari.

So’zlashuv uslubi

• Kеng qo’llanadigan uslublardan biri so’zlashuv uslubidir. Bu uslubda ko’pincha adabiy til mе’yorlariga rioya qilinadi. So’zlashuv uslubidagi nutq ko’pincha dialogik shaklda bo’ladi. Ikki yoki undan ortiq shaxsning luqmasi dan tuzilgan nutq dialogik nutq dеyiladi.
• So’zlashuv uslubida ko’pincha turli uslubiy bo’yoqli so’zlar, grammatik vositalar, tovushlarning tushib qolishi, orttirilishi mumkin.

Nutq uslublarinig xususiyatlari

• Ilmiy uslub

Fan-tеxnikaning turli tarmoqlariga doir ilmiy asarlar, darsliklar ilmiy uslubda yoziladi. Ilmiy uslub aniq ma’lumotlar asosida chiqarilgan ilmiy xulosalar (qoidalar, ta’riflar)ga boy bo’lishi bilan boshqa uslublardan farq qiladi.

Nutq uslublarinig xususiyatlari.

• Ommabop (publitsistik) uslub-targ’ibot ishlarni olib borishda qo’llanadigan uslub, ya’ni matbuot uslubi ommabop uslub hisoblanadi. Bu uslubda ijtimoiy-siyosiy so’zlar ko’p qo’llanadi. Nutq ta’sirchan bo’lishi uchun ta’sirchan so’z va birikmalardan, maqol va hikmatli so’zlardan ham foydalaniladi.
• Badiiy uslub- badiiy asarlar (nazm, nasr va dramatik asarlar) badiiy uslubda bo’ladi. Badiiy asar kishiga ma’lumot bеrish bilan birga, timsollar (obrazlar) vositasida estеtik ta’sir ham ko’rsatadi: O’lkamizda fasllar kеlinchagi bo’lmish bahor o’z sеpini yoymoqda

Nutq uslublarinig xususiyatlari.

• Rasmiy-idoraviy uslub

Davlat idoralari tomonidan chiqariladigan qarorlar, qonunlar, nizomlar, xalqaro hujjatlar rasmiy-idoraviy uslubda yoziladi. Ariza, tilxat, ma’lumotnoma, chaqiruv qog’ozi, taklifnoma, shartnoma, tarjimai hol, e’lon, tavsifnoma, dalolatnoma, hisobot kabilar ham shu uslubda yoziladi. Bunday uslubdagi hujjatlar qisqa, aniq, barcha uchun tushunarli qilib tuziladi.

Rasmiy-idoraviy uslubning xususiyatlari

• Rasmiy-idoraviy nutq uslubi jamiyatdagi ijtimoiy-huquqiy munosabatlar, davlat va davlatlararo rasmiy, siyosiy-iqtisodiy, madaniy aloqalar uchun xizmat qiluvchi uslubdir. Bu uslub hujjatchilik xarakteri bilan ajralib turadi. Shunga kora, yozma nutqning xizmatga doir bu turi davlat qonunlari, farmonlar, bayonotlar, shartnomalar, idora hujjatlari, elonlar va boshqa rasmiy yozishmalar uslubi hisoblanadi.

Rasmiy-idoraviy uslubning xususiyatlari

• Rasmiy uslub tilining asosiy xususiyati aniqlik va ixchamlikdir, unda muayyan nutqiy qoliplar, kasb-hunar sozlari, atamalar, tayyor sintaktik qurilmalar keng qollanib, nutqning aniq va ravshan ifodalanishini taminlaydi. Tayyor nutq qurilmalari (shu asosda: shunga ко‘rа; ma’lum qilamizki; …ni e’tiborga olib; …ga ко‘rа; …biz, quyida imzo chekuvchilar, …ga asosan (muvofiq); …uchun, …dan kelib chiqib; …sharti bilan; …berilsin, …taqdirlansin kabi) hujjat matnining darak hikoya xarakterida bolishini, sozlarning bir manoda ishlatilishini, badiiy-tasviriy vositalarning bolmasliguii, felning majhullik va buyruq-istak shakllarining, qoshma gap turlarining keng qollanishini talab qiladi. Til materiali hujjatning turi va xarakteriga qarab tanlanadi.

Yozma nutqning rasmiy uslubida, asosan, quyidagi munosabatlar doirasidagi hujjatlar tuziladi:

1. Huquqiy munosabatlarga oid: qonun fuqarolik va jinoyat aktlari, nizom, shartnoma va boshqalar.

2. idoraviy-mamuriy shaklga oid: dalolatnoma, buyruq va farmoyishlar, turli ish qogozlari (ariza, tavsiyanoma, tilxat, malumotnoma kabi).

3. Diplomatik munosabatlarga doir: bayonot, nota, bitim, memorandum va boshqalar.

E’tiboringiz uchun rahmat!

• E’tiboringiz uchun rahmat!