|
Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni
yumshoq
tasvirlar
yumaloq
kulgili
Ismlar uchun fe'llarni tanlash.
Eng keng tarqalgan fe'l guruhlari quyidagilardir:
Xalq harakatlari;
bola yuguradi
Hayvonlarning, qushlarning, hasharotlarning harakatlanish usullari;
chivinlari
otlar
skanerlash
Hayvonlarning, qushlarning va hashoratlarning ovozlari;
jarohatlar
mushuklar
Tabiatda yuz beradigan hodisalar.
chaqmoq chaqchayapti
yomg'ir yog'adi
4. fe'llarga zarflarni tanlash.
Ish tartibi zarflari (qanday qilib?)
Sekin-asta daryo oqadi
Uning baliqlarida suzib,
Tinchlanayotgan baliqchi,
Kekni xushbo'ylab tashlash.
Joyning zarflari (qaerda? Qaerda?)
Ko'tarilgan to'lqinlar
pastga shoshilib choping
O'ng tomonda - faqat bir zulmat to'la,
Chapda chapni ko'rasiz.
Vaqt zarflari (qachon?)
Bu qachon sodir bo'ladi?
yoz kuzining qish bahorida
Nima uchun va zararli zarflar:
tasodifiy ravishda, tasodifan, maqsadsiz, tasodifan emas.
Bunday zarflar ko'p emas.
5. Qiyosiy dizaynlar.
Maktabdagi qiyinchiliklarga yo'l qo'ymaslik uchun bolalarni maktabgacha yoshdagilarga
nisbatan balandligi, kengligi, uzunligi, qalinligi va boshqalar bilan solishtirishga o'rgatish juda
muhimdir.
Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni
Daryo suvida sovuq,
Quduq ham sovuqroq.
Nordon olma mavjud,
Limonlar yana nordondir.
Stakandagi choy issiq,
Va choynak issiq.
Onamning ko'zlari ko'k,
Qizim hatto blyer.
Bolaga qalinligi daraxtlarni emas, balki iplarni, kitoblarni va qalamlarni solishtirish
mumkinligini tushuntirish kerak. Dar, nafaqat oqim, balki yo'l va lenta va daryo. Faqat havo
nafaqat sovuq, balki kompot, palto va boshqalar.
6. Sinonimlarni tanlash.
Nutqning turli qismlari sinonim sifatida ishlatilishi mumkin: atalar, sifatlar, zarflar, fe'llar.
Masalan:
U do'st, o'rtoq, do'stdir.
Erkak jasur, jasur, jasur.
Faqatgina uyda - afsus, afsus, qayg'u.
Ko'chada - bulutli, yomg'irli.
Odamlar ishlaydi, ishlaydi.
7. Ko'rinishda asoslangan va anonslanmagan antonimlarni tanlash.
O'yin "Qarama-qarshi ayt"
yaxshi yovuzlik
qalin nozik
kecha-kunduzi
chapdan o'ngga
xursandchilik
kecha-kunduzi
yaxshi - yomon
erta - kech
aqlli - ahmoqona
oq - qora
yaqin - uzoq
achchiq - shirin
kam tor
yumshoq - qattiq
keng tor
suyuqlik - qalin
chuqur sayoz
qo'ng'iroq ohanglari
sovuq - issiq
og'ir - yorug'lik
katta - kichik
ochko'z - saxiy
8. Yangi so'zlarni yaratish.
Prefiks so'zi shakllanishi.
Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni
O'z-o'ziga ishonish, sadoqat, jamiyatda joy topish - bularning barchasi so'zni rivojlantirish,
fikrlarini to'g'ri va aniq ifodalash qobiliyati bilan bevosita bog'liqdir. Aloqador nutqlar ma'lum
bir mavzuni ifodalaydigan va bitta semantik yukni olib boruvchi qismlar birlashmasi.
Tug'ilganida bola nutq so'zlarini qo'ydi. Kattalar va o'qituvchilarning asosiy vazifasi ularni
to'g'ri ishlab chiqishdir. Axir, bolaning so'zma-so'z gaplashishi shaxsning kelajakdagi
muvaffaqiyatli rivojlanishining garovidir. Bu kontseptsiya nimani anglatadi? Tegishli nutq
fikrlarni ifodalash va ifodalash qobiliyatidir.
Nutq turlari
Ikki xil asosiy so'zlar mavjud:
Monolog.
Dialoglik.
Birinchisi katta muloqot qobiliyatlarini talab qiladi. Bu atrofdagilarning qanday tushunishlarini
to'g'ri tushuntirishga bog'liq. Xushxabar tinglovchilaridan yaxshi xotira, nutqning o'girilishini
to'g'ri qo'llash, rivojlangan mantiqiy fikrlash, shuning uchun rivoyatlar tobora ravshan va aniq
eshitiladi.
Suhbat odatda og'zaki o'girish emas. Nutqda aniq mantiqiy ketma-ketlik yo'q. Suhbatning
yo'nalishi o'zboshimchalik va har qanday yo'nalishda o'zgarishi mumkin.
Bookmark nutq qobiliyatlari
Muntazam nutqning shakllanishi bir necha bosqichlarda sodir bo'ladi.
1-etap - tayyorgarlik, 0 dan 1 yilgacha. Ushbu bosqichda chaqaloq tovushlar bilan tanishadi.
O'zining dastlabki haftalarida u nafaqat kattalar nutqini tinglaydi, balki u tovushlarni passiv
tuzadi, u birinchi baqirib chiqaradi. Keyinchalik, tasodifiy tovushlardan iborat shitirlash paydo
bo'ladi.
Xuddi shu davrda narsalar bolaga ko'rsatiladi va ularni ifodalovchi tovushlar chaqiriladi. Misol
uchun, soatni belgilash - ozgina suv tomchi qopqoq. Keyinchalik, chaqaloq ob'ektning nomiga
javob beradi va uni qarash bilan izlaydi. Birinchi yil oxirida chaqaloq alohida she'rlar yozadi
2-bosqich - maktabgacha tarbiya, bir yildan uch yilgacha.
Birinchidan, bola oddiy narsalarni ham ob'ektni ham,
harakatni ham ko'rsatib beradi. Misol uchun, "chaqaloq"
so'zi ham ob'ektni, ham istaklarini va so'rovni anglatadi,
shuning uchun faqat yaqin odamlar buni tushunadilar. Bir
muddat o'tgach, oddiy jumla paydo bo'lganda, bola o'z
fikrlarini aniqroq ifoda eta boshlaydi. Uch yil mobaynida
nutq so'zlarida ishlatiladi. Ishlarning muvofiqlashtirilishi
va gender boshlanishi.
3-bosqich - maktabgacha tarbiya, 3 yoshdan 7 yoshgacha. Bu ko'proq ongli shaxsiyat
shakllanishi davri. 7 yilga yaqin, tovushlar aniq va to'g'ri. Bolaning so'zlari to'g'ri shakllana
boshlaydi, u allaqachon so'z birikmalariga ega va doimiy ravishda to'ldiradi.
Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni
4-bosqich - maktab, 7 yildan 17 yilgacha. Nutqni rivojlantirishning asosiy bosqichi bu
bosqichda avvalgi holatga nisbatan uning ongli assimilyatsiya bo'lishidir. Bolalar so'zlar qurish
uchun grammatik qoidalarni o'rganishni o'rganadilar. Etakchi rol o'ynaydi
Ushbu bosqichlar qat'iy, aniq chegaralari yo'q. Ularning har biri sekin siljib ketadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
