Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy nazariy matni

Babayeva D.R. “Nutq o'stirish metodikasi” T.: TDPU 2016-yil. O'quv qo'llanma

7. 
   mavzu: «O„zbekiston Respublikasida maktabgacha yoshdagi bolalarda
   

nutqni rivojlantirishning dolzarb muammolari» mavzusida pedagogik
kengashni tayyorlash va o„tkazish
Reja:

1. 
   O„zbekiston Respublikasida maktabgacha yoshdagi bolalarda nutqni rivojlantirish
   
2. 
   «O„zbekiston Respublikasida maktabgacha yoshdagi bolalarda nutqni rivojlantirishning dolzarb muammolari» mavzusida pedagogik kengashni tayyorlash
   

Tayanch tushuncha va iboralar: maktabgacha ta’lim, ta’lim, tarbiya, nutqni rivojlantirish, barkamol shaxs,vatan taraqqiyoti.
Har bir mamlakatning taraqqiyoti, istiqboli, farovonligi, ma’naviy yuksalishi, jahonning eng rivojlangan davlatlar qator^dan o‘rin olishi - bilimli, yuqori intellektual salohiyatli, qalbiga va ongiga ezgu fazilatlami mujassamlagan voshlarga bog’liq hisoblanib. har jihatdan yetuk va barkamol, Vatan taqdiri uchun sidqi dildan xizmat qiladigan, fidoyi, iymonli avlodni voyaga yetkazish, o‘qitishni sifatli va mazmun jihatdan yuqori pog’onalarga olib chiqish avvalo o‘qituvchi va tarbiyachi murabbivlar zimmasiga sharafli va ayni paytda mas'uliyatli vazifani yuklaydi. O‘zbekiston Respublikasi huquq^v demokratik jamiyat qurish yo‘lidan borar ckan, o‘z fuqarolarming. ayniqsa, yangi jamiyat barpo etishga bel bog’lagan, o‘sib kelayotgan yosh avlodning barkamol boiib voyaga yetishiga alo hiela etibor qaratmoqda. Barkamol shaxs tarbivasini tashkil etish barcha davrlarda ham ijtimoiy jamiyatning muhim talabi va asosiy maqsadi boiib kelgan. Tabiiyki hozirgi taiim islohotlari sharoitida ham barkamol avlod tarbiyasi haqida gapirar ekanlar: «Vatanimizning kelajagi, xalqimizning ertangi kuni, mamlakatimizning jahon hamjamiyatidagi obro‘-e'tibori avvlambor farzandlarimizning unib, o‘sib, ulg’ayib, qanday inson bolib hayotga kirib borishga bog’liqdir.»' - deb alohida ta’kidlaganlar. Hozirgi paytda yuz berayotgan globallashuv jarayoni va jamiyatni isloh etish sharoitida yangicha fikrlovchi shaxslami tarbiyalash taiim tizimida ham jiddiy o'zgarishlar kir^tishni talab etadi. Dunyo davlatlari orasida O'zbekiston Respublikasida birinchilardan boiib umumbashariy tavsifga ega mazkur muammoni hal etishga doir konseptual-nazariv asoslar varatild^ va tizimli ravishda amaliyotga ladbiq etib borilmoqda. Mazkur ezgu maqsadni hayotda o‘z isbotini topishda O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g ’risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» huquqiy asos boiib xizmat qilmoqda. «Taiim to'g'risida»gi Qonunda belgilab berilganidek, maktabgacha taiim bola shaxsini sogiom va yetuk maktabda o‘qishga tayyorgarlik darajasini shakllantirish maqsadida tashkil etiladi. Ushbu ta’lim bolaning 6-7 yoshga toiguniga qadar oilada maktabgacha taiim muassasalari va mulk shaklidan qat’iy na/.ar, taiim muassasalarida olib boriladi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi 0 ‘zbekiston Respublikasining «Talim to‘g’risida»gi qonunining qoidalariga muvofiq, milliy tajribaning tahlili va taiim tizimidagi, jahon miqyosidagi yutuqlar asosida tayyorlangan henida yuksak umumiy va kasb-hunar madanivatiga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiv hayotda mustaqil ravishda moijalni to‘g’ri ola bilish mahoratiga ega boigan, jstiqbol vazifalarini ilgari surish va hal etishga qodir kadrlaming yangi avlodini
shakllantirishga yo'naltirilgandir. O’zbekiston Respublikasi ta'lim tizimining birinchi - maktabgacha ta’lim rivojming zarconaviy bosqich^ qator o‘zgarishlar bilan tavsiflanadi: maktabgacha ta’lim ochiq turdagi ta’lim muassasasi sifatida shakllandi; maktabgacha ta’lim muassasalarining eng muhim funksiyasi bolalaming hayotiy faoliyatini muhofaza qilish va salomatligini mustahkamlash; tarbivalanuvchilarni maktab ta’limiga muvufnqqiyatli tayvorlash va boshqalar. Shuningdek, bugungi kunda Respublikamizda xilma-xil (yasli, bolalar bog'chasi, bolalar bog’chasi-boshlang’ich maktab, davlatga qarashli va xususiy) turdagi maktabgacha ta’lim muassasalari ham mavjud.
Mustaqillik yillar^da respublikada milliy ta’lim va tarbiya tizimi davlat siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalish^ darajasiga ko'tarildi. O‘zbekiston Rcspublikasining birinchi Prezidcnti Islom Karimovning bevosita rahbarligida ishlab chiqilgan va jahon hamjamivati tomonidan keng e’tirof etilgan Kadrlar tayvorlash milliy dasturining muvaffaqiyatli joriy etilkhi natijasida mamlakatda noyob uzluksiz ta’lim tizimi barpo etildi.
Maktabgacha ta’lim sohasi mazkur tizunning ilk bo‘g‘ini hisoblanadi va butun ta’lim-tarbiya tizimining asosiy maqsadi boigan - barkamol avlodni tarbivalashga erishishda muhim ahamiyat kasb etadi. Keyingi villarda maktabgacha ta’lim muassasalarining faoliyat samaradorligini oshirish va moddiy-texnika bazasini mustahkamlashga yo‘naltirilgan qator tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Birgina O’tgan yillar davomida 459 ta maktabgacha ta’lim muassasalari mukammal ta’mirlandi va zamonaviy talablarga mos ravishda jihozlandi. Shu bilan birga, bugungi kunda maktabgacha ta'lim muassasalarining ta’lim dasturlart va o‘quv- tarbiyaviy rejalariga qoyilgan davlat talablarini takomillashtinsh dolzarb masalaligicha qolmoqda. Aksariyat maktabgacha ta’lim muassasalarining moddiy-texnika bazasi zamon talablariga javob bermaydi. Bolalarni maktabgacha ta’limga qamrab olish ko‘rsatkichi hamon pastligicha qolmoqda. Mavjud muammolarni amaliy bartaraf etish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ;20I7-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini vanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi. Dastur asosida keng ko‘laml^ kompleks tadbirlami amalga oshirish ko‘zda tutilgan: O‘zbekiston Respublikasining «Maktabgacha taiim konsepsiyasi»da ko‘rsatib olilganidek, maktabgacha taiim bu ko‘p tomonlamali, maqsadga yo‘naltirilgan, bolani taiimning keyingi bosqichi - maktab taiimiga tayyorlovchi, jismoniy, ruhiy, individual va yoshga doir rivojlanishini tarminlovchi taiim va tarbiya jarayonidir.
«Maktabgacha taiim Konsepsiyasi»da maktabgacha taiim masalasi alohida yoritib o‘tilgan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsivasi, O‘zbekiston Rcspublikasining «Ta’lim to‘g’risida»gi Qoniuii, Kadrlar tayvorlash Milliy dasturi va boshqa me’yoriv-huquqiy hujjatlar asosida ishlab ch jilgan boiib. Unda Shuningdek, Konscpsiyada maktabgacha taiimning asosiy ikkita - didaktik va metodik modellarining mohiyati ham chuqur va yetarlicha yoritib berilgan. Har
ikkala model ham shaxsga yo‘naltirilgan taiim texnologiyalari nuqtai nazaridan asoslab berilgan bolib, ularning asosiy tamoyillari, talim vositalari, bosqichlari hamda pedagog va bolalarning harakati turlari aniq ko‘rsatib berilgan,bilim olishga intilish. ma’rifatli boiish o‘zbek xalqi, millatining ruhiyatida ustuvor o‘rin tutuvchi omil sanaladi Ma’rifatlilik - faqatgina bilim va malakaga ega boiish emas, ayni chuqur ma'naviy axloq hamdir. Bilimli, komil inson qiyofasida ana shunday xislallarga ega shaxslar namoyon boiadi. Bolalaming ma'naviy jihatdan baiknmol boiishini rivojlantirib borish yosh avlod tarbiyasida umumhalq ishidir. Malumki, vatan bcshikdan boshlangani kabi, taiim-tarbiya ham beshikdanoq, hattoki, bola tug’ilmasidanoq berila boshlanishi kelajakdagi ijobiy natijalarga sabab boladi.
Mamlakatimiz yoshlariga erta taiim-tarbiya berish mas’uliyatini hozirda yurtimizda faoliyat yuritayotgan maktabgacha ta’lim muassasalari o‘z zimmasiga oigan. Maktabgacha taiim muassasalarida bilimlami berish shakli mashg'ulotdir. Mashg’ulotlar jaravonida bolaning nutqi rivojlan^b, undagi grammatik va fonematik qirralari sayqallanib, til boyligi oshib borish bilan bir qatorda undagi psixologik va intellektual jihatlari rivojlanib boradi.
Maktabgacha taiim muassasalarida 5 ta metodika boyicha bolalarga ta’lim tarbiya saboqlari berib boriladi. Bulardan eng asosiysi «Nutq o‘stirish mashg’ulotlari» desak mubolag’a bo‘lmaydi. Chunki, nutq o‘stirish nafaqat bolaning so‘z boyligini oshirish, nainki uning muloqot qobiliyatini rivojlantiradi, balki undagi bilish jarayonlarining, shu jumladan bolaning tafakkurini o‘stirishda ham muhim vosita bo’lib hisoblanadi.
Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar:

1. 
   Ma’rifatlilik darajasi qanday belgilanadi
   
2. 
   Bilimli, komil inson qiyofasi
   
3. 
   Yosh avlod tarbiyasi
   
4. 
   Nutq o‘stirish usullari
   

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati

1.