Nurmuhammedov shahbozbek

Osiyoning janubi-g’arbiy mintakasi davlatlari.

№	Davlat nomi	Poytaxti	Musta-qillik yillari	May-doni (km^2)	Aholisi kishi (2001)	Davlat tili	Dini	Pul birligi	Davlat tuzi-lishi
1	Armaniston	Erevan	1991	29800	3557284	Arman	Xristian	Dram	Demok-ratik respub.
2	Afg’oniston	qobul	1919	652090	21251821	Dariy	Islom	Afg’oni	Respub-lika
3	B.A.A	Abu Dabi	1971	83657	3300000	Arab	Islom	Dirham	Amir-lik fed
4	Bahrayn	Manama	1971	695,15	700000	Arab	Islom	Dinor	Monar-xiya
5	Gruziya	Trilisi	1991	69700	5500000	Gruzin	Provos lav	Lari	Prez. Resp
6	Iroq	Bog’dod	1932	434924	23600000	Arab	Islom	Dinor	Prez. Resp
7	Iordaniya	Ommon	1946	89206	5200000	Arab	Islom	Dinor	Kons. Monarx
8	Isroil	Tel-Aviv	1948	20770	5433134	Ivrit	Iua-dizm	SHekel	Parlamentar resp
9	Kipr	Nikosiya	1960	9251	900000	Grek va turk	Provas lav	Funt	Prez. Resp
10	Livan	Bayrut	1943	10400	4300000	Arab	Islom	Funt	Resp.
11	Ozarbayjon	Boku	1991	86600	8100000	Ozar-bayjon	Musul-mon	Manati	Resp.
12	Suriya	Damashq	1946	185200	17100000	Arab	Islom	Funt	Prez. Resp
13	Saudiya Arabistoni	Er-Riyod	1932	2200000	21100000	Arab	Islom	Rial	Mutlaq teorakt monarx
14	Turkiya	Anqara	1923	779452	66300000	Turk	Islom	Lira	Resp.
15	Ummon	Maskat	1650	306000	2400000	Arab	Islom	Rial	Mutlaq monarx
16	Qatar	Doxa	1971	11437	600000	Arab	Islom	Rial	Mutlaq monarx
17	Quvayt	Al-quvayt	1961	17818	2300000	Arab	Islom	Dinor	Kons. Monarx
18	Eron	Tehron	1980	1648000	66100000	Fors	Islom	Rial	Islom resp.
19	Yaman	Sana	1990	527970	18000000	Arab	Islom	Rial	Resp.

 

 

 

Janubiy Osiyo MINTAKASI

№	Davlat nomi	Poytaxti	Musta-qillik yillari	May-doni (km^2)	Aholisi kishi (2001)	Davlat tili	Dini	Pul birligi	Davlat tuzi-lishi
1	Bangladesh	Dakka	1971	143998	133500000	Bengal	Islom	Taka	Parlam. Reps
2	Butan	Tximpxu	1949	47000	900000	Dzong	Manaistik	Ngultrum	Kons. Manarx
3	Maldiv	Mam	1965	298	300000	Maldiv	Islom	Rupiya	Prez. Resp
4	Nepal	Katmandu	1768	147181	23590869	Nepal	Indu-izm	Rupiya	Kons. Monarx
5	Pokiston	Islom-obod	1947	796095	145000000	Urdu va ingliz	Islom	Rupiya	Prez. Resp
6	SHri-Lanka	Kolombo	1948	65610	19500000	Tamil, singal	Bud-daviy	Rupiya	Prez. Resp
7	Hindiston	Dehli	1947	3287732	936545814	Hind va ingliz	Hindu-izm	Rupiy	Feder. Resp

 

Janubi-sharqiy Osiyo mintaqasi mamlakatlari Osiyoning Hindu-Xitoy va Malakka yarim oroli, Malayya arxipelagi orollarini o’z ichiga oladi. Bu regionda Bruney, Vetnam, INdoneziya, Kambodjo, Laos, Malayziya, Myanma, Tailand va Filippin davlatlari joylashgan. Ikkinchi jahon urushiga qadar Buyuk Britaniya, Frantsiya, Gollandiyalarning mustamlakalari bo’lib kelgan. Bu mamlakatlar o’z mustaqilliklarini, asosan 1945-1984 yillar orasida qo’lga kiritgan.

Hududi 4,4 mln kv.km bo’lib, uning yarmidan ko’pi orollardan iborat. Aholisi 542 mln kishidan ortiq. Regionning eng yirik davlati bo’lgan Indoneziya, shuningdek Filippin davlatining hududi minglab orollarda joylashgan.

Iqtisodiy- geografik o’rni qulay. Region I.T.O’ning qulayligi, avvalo Yevropadan Tinch okean havzasi mamlakatlariga olib boradigan  serqatnov savdo yo’li o’stida joylashganligi bilan belgilanadi. Zero Laosdan boshqa regionning barcha mamlakatlari dengiz bo’yida yoki  orollarda joylashgan. Bu holat mamlakatlar iqtisodiy hayotida ijobiy rol o’ynamoqda.

 

Janubi-sharqiy Osiyo mintaqasi

№	Davlat nomi	Poytaxti	Musta-qillik yillari	Maydoni (km^2)	Aholisi kishi (2010)	Davlat tili	Dini	Pul birligi	Davlat tuzilishi
1	Bruney	Bandar-Seri Begavan	1984	5765	300000	Malay ingliz	Islom	Dollar	Mus-taqil sulton-lik
2	Vetnam	Xanoy		329600	78700000	Vetnam	Budda-viy	dong	Resp.
3	Indoneziya	Jakarta	1945	1919400	20610000	Indo-nez	Musul-mon	Rupiya	Unitar resp.
4	Kambodja	Pnopen	1949	181035	13100000	Kxme	Budda-viylik	Riel	Kons. Monarx
5	Laos	Ventyan	1953	236800	4837237	Laos	Bud-dizm	Kip	Resp.
6	Malayziya	Kuala-Lumpur	1957	332,8	22700000	Malayya	Islom	Ringit	Kons. Monarx
7	Myanma	Yangan	1948	676577	47800000	Birman	Budda-viy	CHja	Resp
8	Filippin	Manila	1946	299765	77200000	Filippin	Katolik	Peso	Prez. Resp
9	Tailand	Bangkok	1939	513115	62400000	Tai	Budda-viylik	Bat	Kons. Monarx

Ma’ruza 18: Janubiy Koreya Respublikasi.

Reja:

         19.1.Janubiy Koreya Respublikasi umumiy geografik holati.

19.2.Tabiiy resurslari ulardan foydalanish va muhofaza qilish.

19.3.Janubiy Koreya Respublikasi davlat tarixi va davlat tuzumi.

19.4.Demografik xususiyatlari va urbanizatsiyasi.

19.5.Xo’jaligining umumiy xususiyatlari   va sanoati 

19.6.Qishloq xo’jaligi.

19.7.Transport tarmoqlari va tashqi iqtisodiy aloqalari

19.8.Iqtisodiy tafovutlari 

 

Tayanch so’z va iborala:Janubiy Koreya Respublikasi, ma’muriy chegara, sotsialistik tuzum, xalq hokimyati, tabiati, foydali qazilmalari, iqlim sharoiti tuproqlari, flora va faunasi,  demografik portlash, urbanizatsiya, yirik shaharlari, sanoat uzellari, sanoat markazlari, proventsiyalari, sanoatning besh tarmog’i, ogir sanoat, qazlov tarmogi.,tashqiy aloqalari.

                       

Janubiy Koreya Respublikasi Koreya yarim oroli va arxipelagida joylashgan bo’lib maydoni 98480 km² .Axolisi  51,1 mln  (2016) Bunda 35 ming orollar bor.  Sariq rangli baland qoyalar kishini hayratga soladi. Bu qoyalar Koreya yarim orolining  janubi va janubi g’arbida, Chejuda oroli qirg’oq bo’ylarida joylashgan. Eng katta orollari Kojjeda, Namxida, Chinda va Chejuda orollaridir.

         Janubiy Koreya hududining qirg’oqlari kuchli parchalangan. Janubiy Koreya Koreya yarim orolining janubida joylashgan.

         Janubiy Koreya davlatini G`arbdan Sariq dengiz, sharqdan esa Yapon dengizlari suvlari yuvib turadi. Davlatning maydoni 98 480 km² ni tashkil etadi. Shimolda Koreya Xalq Demokratik Respublikasi bilan chegaradosh. (chegaraning umumiy uzunligi 238 km). Sohilining uzunligi 2 413 km.

         Mamlakat relefi asosan qir va tog’lardan iborat. Asosiy tog’ tizmasi sharqiy sohilga parallel joylashagan Sharqiy Koreya tog’laridir. Yarim orolning umumiy uzunligi 600 km dir. Mamlakatning eng baland nuqtasi Chirisanda tizmasi 1 915 m ni tashkil etadi.

         Hududning  qismini tog’liklar egallagan. Janubiy Koreyaning tabiiy sharoitiga kelsak, joy tabiati juda ajoyib va maftunkor. Chunki, sharqiy qismi tog’liklardan va aksincha, g’arbida tekisliklar joylashagan. Bu esa joy iqlimi, o’simlik, hayvonot dunyosi, igdrografiyasiga, tabiiy resurslarni shakllanishiga bevosita bog’liqdir. Janubiy Koreya iqlimiga nazar tashlasak, bu yerda mo’tadil musson tipidagi va janubiy subtropik havo massalari hukmronlik qiladi. Yillik amplituda shimoliy qismida yanvarning o’rtacha harorati -21⁰, q4⁰ janubiy qismida -8⁰,q6⁰, iyulning o’rtacha harorati q22⁰q26⁰ ni tashkil etadi. Joyning iqlimi bu yerda sholi, choy, yachmen, soya kabi o’simliklarni yetishtirishga  qulay shoroit hisoblanadi.. Tog’larda aralish bargli va keng bargli o’rmonlarni uchratish mumkin.

         Haydaladigan yerlar hududning 21% egallaydi. Ekinlari asosan qishloq xo’jalligida yetishtiruvchi ekinlardir.

         1. Yangi industrial davlatlar tarkibiga kiruvchi Janubiy Koreya davlati Li sulolasi hukumronligi davrida (1392-1910) mamlakatga yaponlar (XVI asr) va mangjurlar (XVIII asr)da bostirib kirishdi,(XIX asrda esa Koreya, Xtioy, Yaponiya, Rossiya o’rtasidagi  mojaroli hududga  aylandi. 1910 yilda  Yaponiya tomonidan bosib olingan Kereya yaponlarga qarshi kurashni 1938- yilda boshlaydi va 1943 -yilda mustaqillikka erishadi. Lekin 38- parallel bo’ylab mamlakat ikki qisimga  sovet va Amerika qo’shinlarining okkupatsion hududlariga aylandi. 1948- yilda Koreya ikki davlatga  shimolda KXDR, janubda Koreya Respublikasiga  bo’linadi. 1950-1953 yillarda  ikki koreys davlat o’rtasida urush harakatlari sodir bo’ldi.

         Janubiiy Koreya 1956-1972 yillarda Vetnam bilan bo’lgan harbiiy vaqealarga  aralashdi.. 1980-yilda general Chon Du Xvan mamlakatda o’z diktaturasini o’rnatdi. 1978-yilda diktatura tugatilib, birinchi demokratik saylovlarda RoDEU prezidentlikka saylandi.

         Janubiy Koreya Respublikasida 4 800 000 kishi istiqomat qilib, yillik o’rtacha o’sish surati 0,9 % ni tashkil etadi. Mamlkatda aholi zich joylashgan. Buni biz 1 kv km ga 463 kishidan to’g’ri kelishi orqali ko’rishimiz mumkin. Aholisi mongoloid irqqa mansub bo’lib, Oltoy til oilasida gaplashadilar.

         Aholining o’rtacha umr ko’rish yoshi erkaklarda 68 yosh, ayollarda 74 yosh ni tashkil qiladi. Aholining 65 % i shimoliy sharqdagi tog’larda yashaydi, ya’ni tog’li hududlarda.

         Aholining etnik tarkibi turlichadir. Jami 96 % koreyslar, 3 % ini xitoyliklar tashkil etadi.

         Aholining ishlab chiqirish va nomoddiy sohalarida band kishilar 20 mln ni tashkil etadi. Ularni turli sohalarda turli fozlarda ko’rish mumkin.  Masalan: Sanoatda 27 % kishi, qishloq ho’jaligida 21 % kishi, Xizmat ko’rsatish va savdo sohasida eng yuqori ko’rsatgichga ega. Ya’ni 52 %, transportda 4 %, qurilishda 5%, boshqa sohalarda 18 % ni tashkil etganligini ko’rishimiz mumkin. Sohil bo’ylarida istiqomat qiluvchi aholi baliqchilik bilan shug’ullanadi, shuningdek ovchilik ham hududda keng tarqalgan.

         Janubiy Koreya aholisining 47 % i buddizm diniga e’tiqod qiladi. Xristian diniga e’tiqod qiluvchilar esa 48 % ni o’z ichiga oladi.

         Janubiy Koreya sanoati haqida gap ketganda, eng avvalo uning bugungi kundagi o’rni, jahon ho’jaligida tutgan o’rniga nazar tashlamoq kerak.

         Janubiy Koreya «Yangi industrial davlatlar» ichida eng rivojlangan davlat hisoblanadi. Janubiy Koreyaning so’ngi 10 yillikdagi iqtisodiy o’sishi jahondagi yuqori o’rinlardan  birini egallaydi. YaMM 1994- yilda 508,3 mlrd doll.ni tashkil etdi. (aholi jon boshiga 11270 doll). Sanoat elektrotexnika,  to’qimachilik, oziq- ovqat ishlab chiqarishga asoslangan. XX asrning keyingi 10-15 yillar ichida Janubiy Koreya jadal tarzda rivojlanishga Yaponiya modelini asos qilib olganligidadir. Bugungi kunda  bu davlat mashinasozlik,kemasozlik, priborsozlik, elektronika hisoblash texnikasi, to’qimachilik sohalarida dunyoda o’z mavqeiga ega.

         Janubiy Koreyaning elektr-energetika sohasi ham  rivojlangan bo’lib, aholi jon boshiga  o’rtacha yillik elektro-energiya ishlab-chiqarish 1000 dan 5000 kVt soatga yetadi. AES lar soni bo’yicha 6- o’rinda turadi.

         Maninasozlik ham yuqori darajada rivojlangan. Mamalakatda 1 yilda 19 mln tonna temir qazib olinadi. Volfrom 4,7 ming tonnani tashkil etdi.

         Kishloq xo’jaligi ham tabiiy sharoiti va iqlimiga xos tarzda rivojlangan. Aholining 21 % shu tarmoqda band hisoblanadi.      Qishloq ho’jalik mahsulotlari YaMM ning 11%ni  tashkil qiladi. Mamlakatda asosan sholi, arpa, choy, batat, yechmen, soya va turli sabzavot ekinlari ekiladi. Bular ichida koreys karami alohida hususiyatga ega[1]

         Janubiy Koreya bug’doy import qilib oladi. Iste’mol uchun 1|3 % qismi chetdan olinadi. Bundan tashqari o’rmon xo’jaligi  va baliqchilik ham yaxshi rivojlangan.

         Transporti ham takomillashgan. Temir yo’llarning umumiy 6763 km bo’lib, avtomabil yo’llarining umumiy uzunligi 63200 km. Uning 6000 kilometri mamlakatning shimolida joylashgan. Dengiz portlari 17000 km, havo yo’llari 1000 km gacha  cho’zilgan. Transport yo’llari barcha turlar uchun qulay va zamonaviydir. 

         Janubiy Koreya 3 ta provintsiyaga bo’linadi. Yirik shaharlari Seul va Pusan shaharlaridir. Ular o’z navbatida bir necha iqtisodiy rayonlarga bo’linadi. Seul 3 ta rayonga Inchxan, Mokpxo, Xonchxonga. Pusan esa 4 ta iqtisodiy  rayonga bo’linadi. Bular. Tegu, Sangju, Ulsan,Masan rayonlaridir.

         Iqtisodiy rayonlar o’z ixtisoslashuviga ko’ra turli funksiyalarni bajaradilar. Masalan, Seulda mashinasozlik, oziq-ovqat , elekto-texnika sanoati rivojlangan. Pusan iqtisodiy rayonida esa ximiyasozlik, kemasozlik, yog’ochni qayta ishlash, Maysanda esa tsellyuloza, rangli metallaurgiya, qora metallurgiya sanoati rivojlanganligi bilan xarakterli hisoblanadi.

Janubiy Koreya Respublikasi eksportida ishlab chiqarish sanoati mahsulotlari ustun turadi. Ularning 95 % ini tayyor mahsulotlar (kemalar, elektron tovarlar, televizorlar) tashkil etadi.

         Importi esa – yoqilg’i, xom-ashyo, oziq-ovqat, mashina va uskunalar, kimyo, mahsulotlari hisoblanadi.

         O’zbekiston Respublikasi bilan ham iqtisodiy aloqalari yaxshi yo’lga qo’yilgan. O’zbekiston Prezidenti Koreya Respublikasiga 1992, 1995, 1999 yillarda borgan. 1999 yilda o’zaro tovar aylanmasi hajmi salkam 526,8 mln  dollariga yetadi. O’zbekistondan paxta tolasi, ip-gazlama, kala va ip, xom-teri, ipak, kimyoviy o’g’itlar oladi. O’zbekisitonga transport vositalari, elektr va mexanik gineozlar, kauchuk va rezina mahsulotlari, bo’yoqlar, apparatlar kirib keladi. O’zbekistonda Koreys sarmoyasi ishtirokida 80 ga yaqin qo’shma korxonalar bor. «O’z DEU avto», «O’z DEU elektroniks», «qabul –O’zbek kompanii LTD». Asosiy savdo sheriklari , Yaponiya, O’zbekiston.