Nurmuhamedova T. U., Xolmonov Sh. Q

Ishning bajarilish tartibi:

1. 
   Yarimqo‘shuvchi 4.4-rasmda ko‘rsatilgandek tashqi zanjirga ulang.
   
2. 
   O‘lchashlarni amalga oshiring va 4.2. jadvalni to‘ldiring.
   

4.2. jadval

Qo‘shiluvchilar				Natija
X	Ux	U	Uy	Summa		Ko‘chirma
0		0		0		0
0		1		1		0
1		0		1		0
1		1		0		1

Nazorat savollari

1. 
   Yarimqo‘shuvchining asosiy vazifasini ta’riflab bering.
   
2. 
   Yarimqo‘shuvchini algebraik ko‘rinishda ifodalang.
   
3. 
   Yarimqo‘shuvchini Pirs elementi asosida quring.
   
4. 
   Yarimqo‘shuvchini Sheffer elementi yordamida sxemasini quring.
   
5. 
   Yarimqo‘shuvchi va to‘liqqo‘shuvchining farqi nimada?
   
6. 
   Yarimqo‘shuvchi tezkorligini oshirishning asosiy usullarini sanab bering.
   

5-laboratoriya ishi (1-qism)
Triggerlarni tadqiq etish (RS-triggerlarni tadqiq etish)
Ishning maqsadi
Ikkilik triggerlar asosidagi mantiqiy elementlarni asosiy turlarini o‘rganish.
Qisqacha nazariy ma’lumot:
2HAM-EMAS elementi asosidagi RS-trigger teskari mantiqda ishlaydi. Bu trigger,kirishida invers signal ta’sir (bu yerda inversiya musbat kirishlarni 2YOKI-emas triggerga nisbatan holati nazarda tutilgan) o‘tganida holatini o‘zgartiradi (pereklyuchaetsya) (o‘zini chiqishdagi holatini o‘zgartiradi). Biroq trigger ishini bir xilligini saqlash uchun uni musbat mantiqda ko‘riladi, bunda va kirishlar invers bo‘ladi (invers boshqaruvli trigger). Bu xolatda =0 musbat mantiqda bo‘lganida trigger bir holatiga o‘tkaziladi (Q=1, =0,).
Agar ikkala kirishda mantiqiy «1» o‘rnatilsa ( = =1), trigger o‘z holatini saqlaydi, «saqlash» rejimida ishlaydi.
Agar Q=1 YOKI Q=0 holatida bo‘lsa, = =0. Kombinatsiya taqiqlangan bo‘ladi.Bunda trigger axborotni yo‘qotadi. Shuning uchun kirish signali kombinatsiyasi , =0 inkor etiladi.
2HAM-EMAS ME asosidagi RS-trigger shartli belgilanishi va prinsipial sxemasi 5.1-rasmda keltirilgan.

a) b)
5.1-rasm.2HAM-EMAS ME asosidagi RS-trigger
a) shartli belgilanishi; b) prinsipial sxemasi
2HAM-EMAS ME asosidagi RS-trigger holatlar jadvali 5.1.jadvalda keltirilgan.
jadval 5.1.

kirishlar			Mantiqiy kirishda kuchlanish ko‘rsatgichi			Chiqish			Mantiqiy chiqishda kuchlanish ko‘rsatgichi
R	S	R(mantiqiy kirishda kuchlanish ko‘rsatgichi)		S(mantiqiy kirishda kuchlanish ko‘rsatgichi)	Q			Q
0	0	0 V		0 V	aniqlanmagan
0	1	0 V		5 V	1		0
1	0	5 V		0 V	0		1
1	1	5 V		5 V	o‘zgarmas

2HAM-EMAS MEasosidagi RS-trigger ishini (5.1) tengsizlik ko‘rinishida yoziladi:

; (5.1)
; (5.2)

(5.2) triggerning majburiy ishlash qobiliyatini sharti: va kirishlarga bir vaqtda signal kelishi taqiqlangan. 5.2-rasmda K155LA3,K155LA9, K155LA13 seriya HAM-EMAS mikrosxemalari sxema va sokolyovkasi ko‘rsatilgan.

5.2-rasm.HAM-EMAS mikrosxema K155seriyasi sokolyovkasi
Uslubiy ko‘rsatmalar
1. 5.3-rasmda ko‘rsatilgan 2HAM-EMAS asosida qurilgan trigger sxemasini yig‘ing.
2. Q chiqishga holat indikatorini ulang (raqamli voltmetr).
3. Mantiqiy «1» va «0» signallarni berib («1» =U=3,6 V;
«0» =U=0,4V), trigger mantiqini 5.1.jadval asosida tekshiring.
K155 LA3 seriyaning istalgan mantiqiy elementi yordamida quyida keltirilgan sxemani yig‘ish mumkin.

5.3-rasm. 2HAM-EMAS asosidagi asinxron RS trigger prinsipial sxemasi
Hisobot tarkibi
Hisobotda o‘lchanish sxemasi, o‘zaro asosiy analitik nisbatlar, mantiqiy tengsizliklar, holatlar jadvali, elementlarning asosiy prinsipial sxemalari keltirilishi kerak. Tekshirish natijalari izohlab berilishi kerak.
Nazorat savollari
1.To‘g‘ri kirishli RS-trigger va invers (teskari) RS-trigger farqini tushintirib bering.
2.Trigger kirishlari klasiffikasiyasini aytib bering.
3.HAM-EMAS ME asosida trigger tengsizligini yozib bering.

5-laboratoriya ishi (2-qism)
D-triggerlarni tadqiq etish
Ishdan maqsad:
Asosiy sinxron D-trigger sxemalari bilan tanishish, turli xil rejimlarda triggerning mantiqiy ishlashini tadqiq etish К555ТМ2 mikrosxemasi yordamida ish bajariladi.
Qisqacha ko‘rsatmalar
D-trigger, yoki kutish triggeri (Delay-kutish), bitta axborot kirishi D va takt kirish С dan iborat, ikkita chiqish Q va (ixtiyoriy biri ishtirok etmasligi mumkin). D trigger sxemasi (6.1. rasm) RST- invertorli trigger sxemasidan farq qiladi, S va R kirishlari oralig‘iga qo‘shilgan. Endi R va S kirishlaridagi aniqlanmaganlik holati istesno qilinadi, holbuki invertor R kirishidagi signalni S deb qabul qiladi.

a) b)
6.1. rasm. Sinxron D-trigger mantiqiy sxemasi (а) va uning shartli grafik belgilanishi (b)
Sinxron D-triggerning boshqa varianti, shuningdek RST-triggerining chiqish elementidagi 1ni axborot kirishidagi 2 bilan ulash orqali hosil qilish mumkin. Sxema musbat mantiqda ishlaydi.

6.2. rasm Sinxron D-trigger mantiqiy sxemasi (minimallashtirilgan variant)
Taktli impulslar mavjud emasligida (С=0), D kirishidagi signalga bog‘liq bo‘lmagan holda trigger o‘zining avvalgi holatini saqlaydi. Taktli impuls berilganda (С=1) asosiy RS-trigger устанавливается в то состояние (chiqish Q), которое было предварительно установлено на D kirishiga o‘rnatilgan. Во время действия тактового импульса информация на входе D не должна изменяться. Sinxron D-trigger mantiqiy tenglama quyidagiha yoziladi:
Q_n+1=C·D+Q_n·D+Q_n·
Minimizatsiyalashgan mantiqiy tenglama quyidagicha:
Q_n+1=C∙D+Q_n·
tⁿ momentidagi triggerning kirish va chiqish holatlarini xarakterlaydi(ishlashdan oldin) va tⁿ⁺¹(vaqt momentida (ishlagandan keyin).
Sinxron D-trigger mantiqiy ishlashini holatlatlar jadvalidagi (6.1-jadval)
jadval 6.1.

Kirishlar	t^n	Chiqishlar t^n+1
D	C	Q
0	0	Qn
1	0	Qn
0	1	0
1	1	1

Shunday qilib, D-trigger chiqishidagi holati tⁿ⁺¹ keyingi vaqt intervali kirishidagi signalning tⁿ avvalgi vaqt intervali bilan mos keladi. D kirishiga qabul qilinadigan signal kutish joyiga ega. Shuning uchun sinxron D-triggerni kutish triggeri ham deyiladi. Haqiqattan ham, agar С=1 va D=1, unda element 1 ochiladi va triggerning C kirishiga signal qabul qilinadi, uning holatini «1»ga o‘zgartirgan holda, ya’ni.Q=1. Agar C=1, а D=0, 2-element ochiladi va R trigger kirishiga signal qabul qilinadi, «0» holatiga o‘zgartiriladi, ya’ni Q=0.

6.3 rasmida К155 ЛА3 mikrosxemasini sinxron D-trigger sifatida yig‘ilgan sxemasi.

6.3 rasm. К155 ЛА3 mikrosxemasini sinxron D-trigger sifatida yig‘ilgan sxemasi.