Nurmuhamedova T. U., Xolmonov Sh. Q

	Raqamli kirish	D	C	B
A
Voltlar	8	4	2	1
0	0	0	0	0	0
1	0.2	0	0	0	1
2	0.4	0	0	1	0
3	0.6	0	0	1	1
4	0.8	0	1	0	0
5	1	0	1	0	1
6	1.2	0	1	1	0
7	1.4	0	1	1	1
8	1.6	1	0	0	0
9	1.8	1	0	0	1
10	2	1	0	1	0
11	2.2	1	0	1	1
12	2.4	1	1	0	0
13	2.6	1	1	0	1
14	2.8	1	1	1	0
15	3	1	1	1	1

Quyida keltirilgan prinsipial sxema orqali raqamli signalni analog signalga aylantirish mumkin:

11.6-rasm. RAUning prinsipial sxemasi.
S4 kalit ulansin va «A» kirishga mantiqiy «1» berilsin. U xolda operatsion kuchaytirgich kirishiga 3 V beriladi. Ushbu xolat uchun operatsion kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsentini aniqlaymiz:
KU=Rtb/R4=10·k/150k=0,066;
U xolda chiqish kuchlanishi: Uchik= KU· Ukir=0,066·3=0,2 V
Bu kuchlanish 0001 kombinatsiyaga mos keladi.
RAU kirishiga 0010 kombinatsiya berilsin.
KU=RTB/R3=10·k/75·k=0,133;
Uchiq= KU· Ukir=0,133·3=0,4 V
Analog-raqamli o’zgartirgich
ARU ni kirishiga bitta o‘zgaruvchan kuchlanish ta’sir etadi. Ushbu kuchlanish 0 dan 3V gacha o‘zgaradi. ARUni chiqishida ikkilik signali xosil bo’ladi. ARU yordamida analog signal 4 razryadli ikkilik kodiga aylantiriladi.
ARUning holat jadvalida ikkilik signalni hosil qilishni ko’rib chiqamiz:

№	Analog kirish	D	С	В	А
	Voltlar	8	4	2	1
0	0	0	0	0	0
1	0,2	0	0	0	1
2	0,4	0	0	1	0
3	0,6	0	0	1	1
4	0,8	0	1	0	0
5	1	0	1	0	1
6	1,2	0	1	1	0
7	1,4	0	1	1	1
8	1,6	1	0	0	0
9	1,8	1	0	0	1
10	2	1	0	1	0
11	2,2	1	0	1	1
12	2,4	1	1	0	0
13	2,6	1	1	0	1
14	2,8	1	1	1	0
15	3	1	1	1	1

11.7-rasm. ARUning sxemasi

Sxemada komporatorning vazifasi «A» kirishdagi ya’ni analog kirishidagi kuchlanish bilan «V» kirishidagi ya’ni RAU chiqishidagi kuchlanishlarni taqqoslashdan iborat. Agar analog kirishidagi ya’ni “A” kirishdagi kuchlanishni qiymati “V” kirishdagi kuchlanishga nisbatan katta bulsa komporatorning chiqishi AND1 ning kirishiga mantiqiy «1» beriladi. «HAM » elementi ochiq xisoblanadi va xisoblagichning kirishiga uzatiladi. Xisoblagichning vazifasi chiqishida raqamli signal xosil qilishdir.
ARUni ishlashini misollar tariq asida ko’rib chiqamiz. Masalan komparatorni chiqishida mantiqiy «1» bo‘lsa hisoblagichni xolati 0000 bo‘lsin. Sxemadagi analog kirishga («A» nuqtaga) 0,55 volt kuchlanish berilsin. «X» nuqtadagi mantiqiy «1» “XAM” elementi ochilishini ta’minlaydi va hisoblagichga impuls beriladi.
Bu xolda hisoblagich 0001 xolatga o‘tadi. Bu kombinatsiyaga RAU mos ravishda 0,2 volt kuchlanish chiqarib beradi. Ya’ni bu degani «V» kirishda 0,2 volt «A» kirishda 0,4 volt va komparatorning chiqishida mantiqiy «1». Bu mantiqiy «1» - «XAM» elementini ochiq xolatini ta’minlaydi, hisoblagich chiqishida esa 0010 kombinatsiya xosil kilinadi.
Hisobot tarkibi
1. Laboratoriya ishining nomi va uni bajarishdan maqsad.
2. Prinsipial sxemalari.
3. Har bir bajarilgan ish va natijalar (jadval, grafik va boshqalar).
4. Xulosa.
Nazorat savollari

1. 
   RAU ishlash prinsipini tushuntirib bering.
   
2. 
   ARU ishlash prinsipini tushuntirib bering.
   
3. 
   Analog signalni vaqt bo’yicha diskretlash qanday amalga oshiriladi?
   
4. 
   Analog va raqamli signallarning bir-biridan farqi?
   

12-laboratoriya ishi
Operativ xotira qurilmalarini tadqiq etish.
Ishdan maqsad. Operativ xotira qurilmalarini maqsadi va funktsiyalarini o'rganish. Operativ xotira qurilmalarini ishlash printsipi bilan tanishish..
Qisqacha nazariy ma'lumotlar. Xotira qurilmalari ma'lumotlarni saqlash va boshqa qurilmalar bilan almashtirish uchun ishlatiladi. Axborotni saqlash usuliga qarab, operativ xotira qurilmalari (RAM) statik va dinamiklarga bo'linadi. Statik operativ xotira qurilmalarida saqlash elementlari triggerlar bolib, sxema manbada va yangi ma'lumot yozilmaganda ularning holatini saqlab qoladi. Dinamik operativ xotira qurilmalarida ma'lumotlaridagi MDYA tuzilmalari elementlari tomonidan ishlab chiqarilgan kondansatör zaryadlari shaklida saqlanadi.

11.1-rasm. Operativ xotira qurilmalarini K155RU1 va K155RU3 mikrosxemalari.
K155RU1 va K155RU3 mikrosxemalari statik operativ xotira qurilmalari. Ular 16 bit ma’lumotni saqlay oladilar. Xotira qurilmalari asosi 16 triggerli matrisa bolib u 4 satr va 4 ustun shakillantiradi. Mikrosxema K155RU3 K155RU1 dan farqli o’laroq ikkita qoshimcha kirish 0 va 1 bor, shuning uchun ularning sokolyovkasi bir biridan farqi bor.
Matrisa satrida joylashgan trigger tanlash uchun AI - A4 to'rtta adres kirish, B1-B4 kirishlar ustunlar orqali tanlash uchun foydalaniladi.
Ishning bajarilishi bo‘yicha topshiriq va uning bajarilish tartibi
1. 11.1-rasmga muvofiq operativ xotira qurilmalarini K155RU1 va K155RU3 mikrosxemalari sxemasini Multisim dasturida yig‘ing.
2. Xaqiqiylik jadvalini toldiring


Hisobot tarkibi
1. Laboratoriya ishining nomi va uni bajarishdan maqsad.
2. O‘lchash prinsipial sxemasi.
3. Har bir bajarilgan ish va natijalar (jadval, xarakteristika va parametrlar).
4. Xulosa.
Nazorat savollari

1. 
   Qanday xotira qurilmalari turlari mavjud?
   
2. 
   Dinamik va static xotira orasida qanday farqlar bor?
   
3. 
   Yuqorida keltirilgan sxemaning ishlashini prinsipini tahlil qiling.
   

ADABIYOTLAR

1. 
   O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida. O‘zbekiston Respublikasi Prezentining PF-4947- son farmoni. Toshkent, 2017 yil 7 fevral.
   
2. 
   A.G. Morozov. Elektrotexnika, elektronika i impulsnaya texnika. – M.: Vo‘sshaya shkola, 1987.
   
3. 
   A.G, Aleksenko, I.I. Shagurin. Mikrosxemotexnika. – M.: Radio i svyaz, 1990.
   
4. 
   D.V. Igumnov, G.V. Korolev, I.S. Gromov. Osnovo‘ mikroelektroniki. – M.: Vo‘sshaya shkola, 1991.
   
5. 
   Yu.F. Opadchiy, O.P. Gludkin, A.I. Gurov. Analogovaya i tsifrovaya elektronika. – M.: Goryachaya liniya – Telekom, 2003.
   
6. 
   Stepanenko I.P. Osnovo‘ mikroelektroniki: Uchebnoe posobie dlya vuzov. – 2-e izd., pererab. i dop.- M.: Laboratoriya Bazovo‘x Znaniy, 2001.
   
7. 
   Yu.L. Bobrovskiy, S.A. Kornilov, I.A. Kratirov i dr.; Pod red. prof. N.F. Fedorova. Elektronno‘e, kvantovo‘e priboro‘ i mikroelektronika: Uchebnoe posobie dlya vuzov.- M.: Radio i svyaz, 2002.
   

MUNDARIJA

1.	Multisim dasturiy ta’minoti……………………………………………	3
2.	To’liq aniqlangan Bul funksiyalari. Karno kartalar yordamida mantiqiy funksiyalarni minimallashtirish………………………….....	9
3.	Kombinatsion mantiqiy sxemalar analizi va sintezi………………….	17
4.	Kombinatsion turli raqamli qurilmalar (jamlagich) summatorlarni tadqiq etish……………………………………………………………...	23
5.	Triggerlarni tadqiq etish……………………………………………….	27
6.	4 Razryadli ketma-ket va parallel registrlarni tadqiq etish…………	40
7.	Asinhron ikkilik 4 razryadli hisoblagichni tadqiq etish……………...	43
8.	Shifrator va deshifratorni tadqiq etish………………………………..	48
9.	Mantiqiy signal indikatorlarini tadqiq etish………………………….	57
10.	Multipleksor va demultipleksorlarni tadqiq etish……………………	60
11.	Raqamli-analog va analog raqamli o’zgartirgichlar…………………	63
12.	Operativ xotira qurilmalarini tadqiq etish……………………………	69
ADABIYOTLAR			72
MUNDARIJA			73

“Raqamli qurilmalar” fanidan
laboratoriya ishlari bo‘yicha
uslubiy ko‘rsatmalar.
Kredit tizimida ta’lim oluvchi talabalar uchun

30000 - Ishlab chiqarish-texnik soha

330000 - Kompyuter texnologiyalari va informatika
350000 - Aloqa va axborotlashtirish,
telekommunikatsiya texnologiyalari
5330500 - Kompyuter injiniringi
("Kompyuter injiniringi", "AT-servis", "Multimedia texnologiyalari")
5330600 - Dasturiy injiniring
5350100 - Telekommunikatsiya texnologiyalari
("Telekommunikatsiyalar", "Teleradioeshittirish", "Mobil tizimlar")
5350300 - Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
sohasi iqtisodiyoti va menejmenti
5350500 - Pochta aloqasi texnologiyasi
5350400Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari sohasida kasb ta’limi
5350600Axborotlashtirish va kutubxonashunoslik

RAQAMLI QURILMALAR fani bo‘yicha
laboratoriya mashg‘ulotlari uchun uslubiy qo’llanma

5330500 - Kompyuter injiniringi ("Kompyuter injiniringi",

"AT-servis", "Multimedia texnologiyalari"
yo’nalishi bo’yicha bakalavriatura talabalari uchun)

“E va R” kafedrasining majlisida

ko‘rib chiqildi va chop etishga tavsiya berildi
2019 yil 14.05, 39– sonli bayonnoma
R va MA fakultetining ilmiy-uslubiy Kengashida ko‘rib chiqildi va chop etishga tavsiya berildi 2019 yil 21.05, 9 - sonli bayonnoma

TATU ilmiy-uslubiy Kengashi majlisida

ko‘rib chiqildi va chop etishga ruxsat etildi,
2019 yil 23.05, 11(123) – sonli bayonnoma

Tuzuvchilar: T.U.Nurmuhamedova

Sh.Q. Xolmonov 

Taqrizchilar: A.M.Abdullayev

Mas’ul muxarrir: A.A.Tulyaganov
Musahhih: M.X.Axmedova


Bichimi 60x84 1/16. Bosma tabog’i____.
Adadi____. Buyurtma №____.
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
“Muxarrirlik nashr” bo’limida chop etildi.
Toshkent sh. Amir Temur ko’chasi 108-uy.