Nurmuhamedova T. U., Xolmonov Sh. Q

Ishning bajarilishi bo‘yicha topshiriq va uning bajarilish tartibi
1. 7.3,b-rasmga muvofiq ikkilangan hisoblagich sxemasini yig‘ing, J va K kirishlari bo‘sh qoladi. Mikrosxemani 5 V ta'minot manbaiga va umumiy shinaga ulang; holatlar indikatorini (raqamli voltmetr) Q chiqishga ulash;
2. Birinchi razryad kirishiga impulsli generatorni ulang, impulsning amplitudasi mantiqiy “1” chegaralarda (3,2-3,6 V), uzunlik ihtiyoriy, impulslarni ishga tushirish rejimi qo‘l orqali.
3. Hisoblagichni birinchi holatga o‘rnating, buning uchun erga ulangan o‘tkazgich bilan kirishlarga teging.
Bittalik impulslarni berish bilan hisoblagichning barcha holatlarini yozib oling.
Hisobot tarkibi
1. Laboratoriya ishining nomi va uni bajarishdan maqsad.
2. O‘lchash prinsipial sxemasi.
3. Har bir bajarilgan ish va natijalar (jadval, xarakteristika va parametrlar).
4. Xulosa.
Nazorat savollari

1. 
   Hisoblagich iborasiga ta’rif bering.
   
2. 
   Hisoblash koefisienti tushunchasiga izoh bering.
   
3. 
   Asinhron 4 razryadli hisoblagichni chizib bering.
   

8-laboratoriya ishi (1-qism)
Shifrator va deshifratorni tadqiq etish
Ishning maqsadi: “10 dan 4 ga”shifrator va “4 dan 2 ga”shifrator kombinatsion mantiqiy sxemalari ishini o‘rganish.

Uslubiy ko‘rsatmalar

1.Shifratorni 8.5-rasmda ko‘rsatilgandek tashqi zanjirga ulang. №7 oyoqchani umumiy shinaga, №14 oyoqchani E4=5V manbaga ulang.
2. 8.2.jadval asosida, eksperiment yo‘li bilan shifratorning haqiqiylik jadvalini tekshiring.
Qisqacha ma’lumot:
O‘nlik, sakkizlik YOKI o‘noltitalik sanoq tizimidagi raqamlarni ikkilik YOKI ikkilik-o‘nlik kodga o‘zgartiruvchi kombinatsion mantiqiy qurilma – shifrator YOKI koder deb ataladi.
Shifrator m ta kirish va n ta chiqishga ega bo‘lib, kirishlardan biriga berilgan signalni chiqishda n – razryadli parallel kodga o‘zgartiradi. Bu LABORATORIYA ISHIda shifrator 10dan 4ga shifratorda 0...9 sonlarini ikkilik-o‘nlik kodiga o‘tishi o‘rganiladi.
Agar shifrator n ta chiqishga ega bo‘lsa, u holda uning kirishlari soni 2ⁿdan kam bo‘lmasligi kerak. Agar m=2ⁿ munosabat bajarilsa shifrator to‘liq, agar m<2ⁿ bo‘lsa, u to‘liq emas deb ataladi.
Bunda shifrator quyidagi vazifani bajaradi: berilgan kirishdagi signalni ikkilik ekvivalentini chiqishda uzatadi. (masalan kirish 9 signali berilgan bo‘lsa, chiqishda 1001 ikkilik signal hosil bo‘ladi).
Bu tipdagi shifratordan boshqaruv pultida klavish yordamida o‘nlik sonni kiritishda foydalaniladi. Bunda sonlarning ikkili-o‘nlik o‘zgarishi “10dan 4ga” kombinatsion shifrator yordamida amalga oshadi. Klavish bosilganda kalit 10 kirishning birida kalit yopiladi va chiqishda shu signalga ekvivalent bo‘lgan ikkilik signal hosil bo‘ladi, bunda signalga ega klavish X_i=1, signalga ega bo‘lmagan klavish chiqishda X_i=0 ga teng bo‘ladi. 12.1.jadvalda “10 dan 4 ga” shifratorning haqiqiylik jadvali keltirilgan.

8.1-rasm.MSKM 155 LL1 sokolyovkasi
Jadval.8.1.

№	X0	X1	X2	X3	X4	X5	X6	X7	X8	X9	Q3	Q2	Q1	Q0
0	1										0	0	0	0
1		1									0	0	0	1
2			1								0	0	1	0
3				1							0	0	1	1
4					1						0	1	0	0
5						1					0	1	0	1
6							1				0	1	1	0
7								1			0	1	1	1
8									1		1	0	0	0
9										1	1	0	0	1

Jadvaldan shifrator ishini ko‘rsatuvchi quyidagi FAL kelib chiqadi:.

Q₃= X₈+X₉

Q₂=X₄+X₅+X₆+X₇ (8.1)
Q₁=X₂+X₃+X₆+X₇
Q₀=X₁+X₃+X₅+X₇+X₉
(8.1) formuladan ko‘rinib turibdiki, “10 dan 4 ga” shifrator qurish uchun to‘rtta diz’yunktordan foydalaniladi.Yuqoridagi algebraik ko‘rinishdan kelib chiqqan holda quyidagi kombinatsion sxemaga ega bo‘lamiz.(11.2-rasm).

8.2-rasm. “10 dan 4 ga” shifrator blok- sxemasi.
«10 dan 4 ga» shifrator sanoatda KM555TV1,K555TV3 va boshqa ko‘rinishda ishlab chiqarilgan.
Bu laboratoriya ishida minimal bazis yordamida “4 dan 2 ga” sodda shifrator sxemasini yig‘ish taklif etiladi.
“4 dan 2 ga” sodda shifrator haqiqiylik jadvali 8.2.jadvalda keltirilgan.
Jadval.8.2.

i	X0	X1	X2	X3	Q1	Q0
0	1				0	0
1		1			0	1
2			1		1	0
3				1	1	1

8.2. jadval asosida shifrator FAL tizimi quyidagi formula orqali ifodalanadi:

Q₀=X₁+X₃
Q₁=X₂+X₃ (8.2)
(8.2)dan kelib chiqqan holda “4 dan 2 ga” sodda shifrator blok sxemasi 8.3-rasmda ko‘rsatilgan.

8.3-rasm. “4 dan 2 ga” sodda shifrator blok-sxemasi
Blok sxemadan ko‘rinib turibdiki, shifratorni yaratish uchun ikkita ikki kirishli dizyunktor kerak bo‘ladi.
KM155LL1 mikrosxemasi 4 ta ikki kirishli diz’yunktorga ega. 8.4- rasmda KM155LL1 mikrosxema sokolyovkasi berilgan.

8.4-rasm. KM 155 LL1mikrosxema sokolyovkasi.

8.5-rasmda KM155LL1 mikrosxemasi asosida “4 dan 2 ga” sodda shifrator o‘rganish uchun elektr sxemasi berilgan.
Hisobot tarkibi
1. Laboratoriya ishining nomi va uni bajarishdan maqsad.
2. Prinsipial sxemalari.
3. Har bir bajarilgan ish va natijalar (jadval, grafik va boshqalar).
4. Xulosa.
Nazorat savollari
1.Shifratorni asosiy qo‘llanish sohasi.
2.Qanday shifrator to‘liqshifrator deyiladi.
3. Qanday shifrator to‘liq emas shifrator deyiladi.

8-laboratoriya ishi (2-qism)
Deshifratorni tadqiq etish
Ishning maqsadi:
Boshqarish indikatori o‘nlik deshifratorni ishlash prinsipi va mantiqiy sxemasini o‘rganish.
Uslubiy ko‘rsatmalar
Ikkilik-o‘nlik kirish kodning o‘zgarishi ko‘rsatilgan 9.1-jadvaldagi natijalarni o‘rganing.
Qisqacha ma’lumot
Ikkilik sanoq tizimidagi raqamlarni o‘nlik sanoq tizimidagi kodga o‘zgartiruvchi kombinatsion mantiqiy qurilma – deshifrator yoki dekoder deb ataladi. (masalan kirishda 1001 kod berilganda 9 uzatma (privod) aktiv holatga o‘tadi. Deshifratorning boshqa uzatmalarda signal nolga teng bo‘lishi kerak.
Sanoatda chiqarilgan deshifratorlar sig‘imi bo‘yicha(2,3,4 bitli), kanallar soni bo‘yicha, hamda kirish kodi formati bo‘yicha (ikkilik va ikkilik-o‘nlik) turlariga bo‘linadi. Ko‘pgina deshifratorlarni multipleksor sifatida qo‘llash mumkin. Buning uchun deshifratorda deshifratsiyaga ruxsat berilgan kirish bo‘lishi kerak.Bu ma’lumotlarni demultipleksorlashga xizmat qiladi. Agar deshifratorning n adres kirishlari uning m chiqishlari soni bilan m=2ⁿ munosabat bilan bog‘langan bo‘lsa, bunday deshifrator to‘liq deb ataladi. Agar m<2ⁿ bo‘lsa, deshifrator to‘liq emas deb ataladi.
Bu laboratoriya ishida K155ID1mikrosxemasi asosida deshifrator ishlash prinsipi va xarakteristikalari o‘rganiladi.
K155ID1-mikrosxema raqamli razzaryadli indikatorlarni boshqarish uchun xizmat qiluvchi deshifratorlar o‘nlik raqamlarni vizual ko‘rish uchun yorug‘lik (svetotablo) tablosida qo‘llaniladi.
Unda A0- A3 kirishda to‘rt razryadli kod (aktiv darajasi – mantiqiy «0») va chiqishning past sath aktiv kuchlanishda o‘nta chiqishning birida signal beradi.Bu signal soni deshifratorning o‘nlik raqamga ekvivalentiga teng bo‘ladi.
Ikkilik-o‘nlik kirish kodning o‘zgarishi quyidagi 9.1.jadvalda ko‘rsatilgan.
Jadval 9.1.

Kirish				chiqish (aktiv darajasi-mantiqiy «0»)
3	2	1	0
0	0	0	0	0
0	0	0	0	1
0	0	1	0	2
0	0	1	1	3
0	1	0	0	4
0	1	0	1	5
0	1	1	0	6
0	1	1	1	7
1	0	0	0	8
1	0	0	1	9

a) b)
9.1-rasm.K155 ID1deshifrator shartli belgilanishi (a) va uning sokolyovkasi (b)
9.1 Deshifratorning holatlar jadvalini tuzing.
9.2-rasmda deshifrator mantiqini bajaruvchi sxema keltirilgan.

9.2-rasm. K155 ID1deshifrator ishini tekshirish sxemasi.