Nuraliyev g ‘ olibjon

gupillab. 

Yo‘lni  eshak  boshladi,  Ot 

ergashdi 

lo‘killab. 

(A. Oripov) 

Misolimizdagi 

gupillab 

so‘zi aslida

 gup-gup

 tarzidagi tasviriy so‘z bo‘lib, u 

affikatsiya  usuli  bilan  fe’lga  ko‘chganligini  ko‘rishimiz  mumkin.

  Gupillab 

so‘zining  asosida  tovushga  taqlid  so‘z  bo‘lsa, 

lo‘killab 

so‘zi  asosida  esa  holatga 

taqlid so‘z mavjud. Bu yerdagi 

–illa

 affiksi sturuktura elementi 

–ir 

va yasovchi 

–la

 

affikslarining  birikishi  natijasida  paydo  bo‘lgan.  Tilimizda  shu  tasviriy  so‘zning 

gup-ir

  tarzida  ham  uchrashini  hisobga  olsak, 

-illa

  affiksi  tarkibi 

–ir

  va 

–la

 

affikslaridan tashkil topgan deyish mumkin. Ko‘rinadiki 

–ir

 affiksi 

–la

 affiksidagi 

l

 

tasirida 

r

  tovushi  regressiv  assimilatsiyaga  uchragan  va 

l

  ga  o‘tgan.  Shu  tarzda       

–irla

  affiksi 

–illa

  kabi  ifodalanib  fe’l  yasagan. 

Gupillab, lo‘killab 

so‘zlaridagi

  –b

 

affiksi  fe’lning  ravishdosh  shaklini  yasaydi.  Buni  shartli  ravishda  quydagicha 

keltirishimiz mumkin: 

                                                           

1

Qo‘ng‘urov R. O‘zbek tilida tasviriy so‘zlar. -T.: Fan, 1966. 141-b.

 

2

 Shu monogirafya,142-b. 

3

Shoabdurahmonov Sh. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. -T.: Fan, 1980. 441-b.

 

 

---

Gup                                 Gupilla                           Gupillab 

Tovushga taqlid so‘z                Fe’l                          Ravishdosh shakli 

          Lo‘k                                  Lo‘killa                            Lo‘killab 

Obrazli so‘z                              Fe’l                         Ravishdosh shakli 

Tasviriy so‘zlar juda muhim stilistik ro‘l o‘ynaydi. Badiiy asarlarda ma’noni 

kuchli,  tasirli  ifodalash,  ekspiresivlikni  oshirish  kabi  hollarda  tasviriy  so‘zlarning 

ro‘li  va  o‘rni  ilmiy  adabiyotlarda  ta’kidlangan

4

.  Bu  o‘rinda  ham  she’r  matnidagi 

gupillab 

so‘zi qorning yog‘ish darajasini bildirish bilan bir qatorda ma’lum badiiy 

oziqa  beradi.  O‘quvchida  tasavvur  qilish,  ko‘z  oldiga  keltirish  imkonini  beradi. 

Lo‘killab

 yurish ham otga xos ekanligi anglashiladi. Qofiya o‘rnida kelgan bu ikki 

so‘z  bir-birini  to‘ldirib  keladi. 

Gup-gup

  takror  holda  ham  yakka  holda  ham 

tilimizda  qo‘llanilishi  mumkin. 

Lo‘k-lo‘k

  esa  faqat  juft  holda  qo‘llaniladi.  Yakka 

holda ma’nosi xiralashadi va tilimizda deyarli ishlatilmaydi. 

Qaydadir cho‘zib-cho‘zib, 

Uvlab

 qoldi-ku qashqir. Kim ham, ayting, bundoq 

choq, Tashvishga tushmas axir. 

(A. Oripov) 

Bu o‘rinda ham 

uvlab

 so‘zi hayvonlar tovushiga taqlid so‘z 

uv –la

 affiksini 

olib  fe’lga  ko‘chgan  bo‘lib,

  -b 

affiksi orqali fe’lning  ravishdoshshaklini  yasagan. 

She’r  matnidan  anglashiladiki,  qalin  qor  gupillab  yog‘gan,  ot  sekin  lo‘killab 

yuradi, tun, qashqirlar izg‘iydi. Lirik qahramon qora qishda, qalin qorda qaygadir 

o‘zi ham  bilmaydi, ketmoqda, qashqir uni  tashvishga solishi sababi: u uvladi!  Bu 

degani  qashqir  shu  atrofda,  qaydadir  bor  va  u  xaf  solishi  mumkinligi  ma’lum. 

O‘quvchiga 

lirik 

qahramonning 

qanday 

sharoitdaligi 

ishonchli, 

tasirli 

ifodalanishiga  ushbu  tasviriy  so‘zning  o‘rni  katta  va  jonlantiruvchi  vosita  bo‘lib 

xizmat qilgaligini ko‘rish mumkin. 

Tuman  ichra  dov-daraxt,  Turar  edi