Nukus davlat pedagogika instituti pedagogika fakulteti

Sharq mutafakkirlari mehnat tarbiyasi haqida.
Ta'lim-tarbiya tarixiga nazar 
tashlar ekanmiz, dastlabki xalq og’zaki ijodi namunalaridan tortib, buyuk 
mutafakkirlar ijodigacha yoshlarni mehnatsevar bo’lib yetishishi, kasb-hunar 

---

o’rganish, mehnat ahlini hurmat qilish hamda mehnat insonni ulug’lash masalalariga 
alohida e'tibor berilganligiga guvoh bo’lamiz. 
Buni biz turli davrlarda yaratilgan ta'limiy-axloqiy asarlar va xalq og’zaki ijodi 
namunalari topishmoq, xalq qo’shiqlari, masal, maqol, ertak va dostonlarda mehnat 
va kasb-hunar odobi, axloqi va qoidalarini o’zlashtirish muhim hayotiy zarur 
ekanligi ta'kidlanadi. 
Bundan tashqari «Avesto», Kaykovusning «Qobusnoma», Abu Nasr Forobiyning 
«Fozil odamlar shahri», Abu Rayhon Beruniyning «Geodeziya», «Minerologiya», 
Maxmud Qoshg’ariyning «Devonu lug’atit-turk», Yusuf xos Hojibning «Qutadg’u 
bilig», Alisher Navoiyning bir qator asarlari va shu kabi ma'rifiy meros 
namunalarida mehnatsevarlik, kasb-hunarning ahamiyati haqida muhim fikrlar 
bayon etilgan. Bular dastlabki xalq og’zaki ijodi namunalaridagi xalq eposlari, ertak, 
maqol va topishmoqlardan boshlangan. 
Mana shunday ertaklardan biri «Aql va boylik» ertagidir. Bunda chol to’rt o’g’liga 
qarata «Kim aqlli va davlatmand bo’lsa, o’sha oila boshlig’i bo’lib qoladi», degan 
so’zlariga o’g’illaridan biri zumrad ko’zli oltin uzugi, ikkinchisi zarbof choponini, 
uchinchisi esa qimmatbaho kamarini ko’rsatadi. Kenja o’g’il esa otasining savoliga 
«Menda zumrad ko’zli uzuk ham, zarbof chopon ham, qimmatbaho kamar ham yo’q. 
Lekin mehnatkash qo’lim, botir yuragim, aqlli boshim bor», - deydi va otasi uni oila 
boshlig’i qilib, uy-ro’zg’orini meros qoldiradi. 
Ko’rinib turibdiki, xalq bu ertak vositasida yoshlarga insonni hayotda baxtli qila 
oladigan narsa mehnat dеgan g’oyani ilgari surgan. 
Faqat ertaklarda emas, xalq maqollarida ham mehnatsevarlik, mehnatda hamkorlik, 
mehnatning insonni baxtli-saodatli qilishi ifodalangan. Maslan: 
Daryo suvini bahor toshirar, Inson qadrini mehnat oshirar. 
Oltin o’tda bilinar, Odam mehnatda. 

---

Mehnatda do’st ortar, g’iybatdan dushman, kabi maqollar shular jumlasidandir. 
Yusuf xos Hojibning «Qutadg’u bilig» asarida esa shahar va qishloq xalqini ijtimoiy 
tabaqalarga ajratib, dehqonlar, hunarmandlar, chorvadorlar, olimlar, tabiblar va 
boshqalar haqida so’zlab, ularning jamiyat hayotidagi o’rniga alohida to’xtalib 
o’tadi. Turli kasblar, ayniqsa, dehqonchilik, hunarmandchilik va chorvachilikka oid 
fikrlarini bayon etadi. U dehqon, hunarmand va chorvadorlarni jamiyatning moddiy 
boyliklarini yaratuvchi sifatida ta'riflaydi. 
Dehqonlar mehnatini ulug’lash bilan birga, hunarmandlar haqida ham «juda zarur 
kishilardir ... temirchi, tikuvchi, etikdo’z, suvchi, egarchi, toshchi, o’qchi, 
kamonchilarning foydasi katta. Ularni sanay berib ko’zim uzayib ketdi. ... Bu 
dunyoga ular yaxshilik kеltiradilar, Ular juda ko’p ajoyib narsalarni ishlaydilar», - 
deb o’zining xayrixohligini bayon etadi va hukmron doiralarga mehnatkashlar bilan 
munosabatda bo’lish shartlari xususida o’z tavsiyalarini bayon qiladi.