Ноябрь 2020 10-қисм

Ноябрь 2020 10-қисм
Тошкент
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA SINTAKSIS ELEMENTLARI USTIDA ISHLASH 
METODIKASI 
Qahhorova Aziza G‘afforovna 
Buxoro viloyati G‘ijduvon tumani 
4-maktabning boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
([phone])
Annotatsiya: 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ona tili darslarida bir qator sintaktik va morfologik 
elementlar bilan tanishadilar. Boshlang‘ich sinflarda o‘rganiladigan sintaktik material kam bo‘lsa 
ham, ular butun o‘quv yili davomida, boshqa mavzularga singdirilgan holda gap ustida ishlab 
boriladi. 
Kalit so‘zlar: 
Gap, yozma nutq, orfografiya, sintaksis, fonetika, leksika, so‘z gap, gap qurilishi.
Farzandlarimizning kelajagi, xalqimizning ertangi kuni, mamlakatimizning jahon ham-
jamiyatidagi obro-e’tibori avvalambor farzandlarimizning salohiyatiga bog‘liqdir. Biz unib - 
o‘sib,ulg‘ayib ,qanday inson bo‘lib hayotga kirib borishga bunday o‘tkir haqiqatni hech qachon 
unutmasligimiz kerak.
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi prezidenti I.A.Karimov
Boshlang‘ich sinflarda sintaksis yuzasidan beriladigan bilimlar amaliy o‘rganiladigan va 
nazariy o‘rganiladigan bilimlarga bo‘linadi. Sintaksisga oid bilimlarni amaliy o‘rganish savod 
o‘rgatish davridayoq boshlanadi va 4-sinfda ham davom ettiriladi. Boshlang‘ich sinfda “Gap”, 
“Darak gap”, “So‘roq gap”, “Buyruq gap”, “His-hayajon gap”, “Sodda gap”, “Gap bo‘laklari”, 
“Gapning uyushiq bo‘laklari”, “undalmali gaplar” mavzulari nazariy o‘rganiladi. Bu mavzular 
yuzasidan turli mashqlar bajariladi.
Metodist olima T.G.Ramzayeva boshlang‘ich sinflarda gap ustida ishlashni shartli ravishda 
besh yo‘nalishga bo‘ladi.
1. Gap haqidagi Grammatik tushunchani shakllantirish ( til birligi bo‘lgan gapning muhim 
belgilarini o‘rgatish).
2. Gap qurilishini o‘rgatish(so‘z birikmasida so‘zlarning bog‘lanishinustida ishlash, gapning 
gramatik asosini, bosh va ikkinchi darajali bo‘laklarning xususiyatlari,yoyiq va yig‘iq gaplar 
ustida ishlash).
3. O‘quvchilarning nutqida gapning maqsadga va ohangga ko‘ra turlaridan foydalanish 
ko‘nikmasini shakllantirish.
4. Gapda so‘zlarni aniq qo‘llash ko‘nikmasini o‘stirish.
5. Yozma nutqda gapni to‘g‘ri tuzib yozish ( uni bosh harf bilan boshlash, tinish belgilarini 
qo‘yish) ko‘nikmasini shakllantirish.
“Gap” mavzusi Barcha sinflarda o‘rganiladi. Gapning belgilari haqidagibilimlar chuqurlashtirilib 
boriladi. O‘quvchilar fikr ifodalovchinutq birligi-gap haqidagi elementlar tasavvurdan gapning 
bosh va ikkinchi darajali bo‘laklari, gapda so‘zlarning bog‘lanishi, gapning uyushiq bo‘laklarini 
o‘rganishga o‘tadilar.
Gap ustida ishlashning boshlang‘ich bosqichi savod o‘rgatish davriga to‘g‘ri keladi. Bu davrda 
o‘quvchilar gapning muhim xususiyatlari(fikr ifodalashi,tugallangan ohang bilan aytilishi) bilan 
tanishadilar.
Boshlang‘ich sinflarning 4-sinfida gapning uyushiq bo‘laklarini o‘rganish bilan gap bo‘laklari 
haqidagi bilim kengaytiriladi.
xulosa:
Shunday qilib, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ham bosqichma-bosqich sintaktik elementlar 
bilan tanishib boradilar. Buning uchun ular faqatgina bir mavzu bilan chegaralanib qolmay, balki 
har bir dars davomida, mashqlarni bajarish jarayonida tushunchalarga ega bolib boraveradilar.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Karima qosimova, Safo Matchonov va boshqalar “Ona tili o‘qitish metodikasi” Tosh 2009
2. Internet ma’lumotlari .
3. “Mana buyuklar” kanali

---

72