Нормал физиология курсига кириш

 
Организмнинг ҳаракат функцияларига миячанинг таъсир кўрсатиш механизми. 
Миячага таъсир этиш ва уни емириш эффектларини таққослаб кўриш ҳамда хозирги замон 
электрофизиологик тадқиқотларининг маълумотлари миячанинг организмдаги аҳамияти 
тўғрисида муайян тасаввур ҳосил қилишга имкон беради. 
Миячани олиб ташлаш натижасида рефлектор реакциялар йўқолиб кетмайди, 
жумладан, мия ўзанининг тоник рефлекслари сақланиб тураверади. Шу билан бирга 
мускуллар тонуси бир қадар ўзгаради ва рефлектор ҳаракатларнинг аниқлиги ҳамда 
уйғунлашганлиги бузилади. 
Гавда ҳаракатланган вақтда таъсирланувчи барча рецепторлардан «қайтар алоқа» 
каналлари орқали марказий нерв системасига келувчи афферент импулслар миячага 
боради. Миячага проприорецепторлардан ва вестибулорецепторлардан шунингдек, кўрув, 
эшитув ва тактил рецепторлардан импулслар келиб туради. Мияча шу тариқа ҳаракат 
аппаратининг ҳолати ҳақида маълумот олиб, мускуллар тонусини бевосита бошқарувчи 
қизил ядрога ва мия ўзанининг ретикуляр формациясига таъсир кўрсатади. Узунчоқ мия 
ретикуляр формациясининг муайян қисмларига микроэлектродлар киритиб, миячага 
таъсир этиш тажрибалари миячанинг ретикуляр формацияга таъсир кўрсатишидан 
гувохлик беради. Бу тажрибаларда ретикуляр формация нейронларининг спонтал электр 
фаоллиги ўзгаргани қайд қилинган. Миячанинг қайси қисми таъсирланишига қараб, 
электр фаоллигининг ўзгариш характери ҳар хил бўлиши мумкин. Узунчоқ миянинг 
ретикуляр формациясига миячанинг таъсир кўрсатиши яна шундан билинадики, 
миячанинг олдинги бўлагига таъсир этилса, ѐзувчи мускуллардаги децеребрацион 
ригидлик камаяди.
Миячанинг ретикуляр формацияга кўрсатадиган таъсири баъзан катта ярим шарлар 
пўстлоғининг таъсирига тескари бўлади. Масалан, кузатишларга қараганда мияча 
таъсирланганда ретикуляр формациядаги айрим нейронларнинг импулслари сусайган, 
катта ярим шарлар пўстлоғининг мотор соҳасиги электр билан таъсир этилганда эса ўша 
нейронлардаги импулслар кучайган. 
Мускуллар тонусига миячанинг таъсир кўрсатиш механизмида орқа миянинг 
гамма-мотонейронларидаги раарядларнинг ўзгариши муайян аҳамият касб этади. Мияча 
олдинги бўлагининг баъзи қисмларига таъсир этилганда мускул ѐйининг гамма-афферент 
толаларидан ўтувчи импулслар сусайишини, шу сабабли мускул тонуси рефлекс йўли 
билан камайишини Р.Гранит кузатган. Мияча олдинги бўлагининг бошқа қисмлари 
таъсирланганда эса мускул ѐйининг рецепторларидаги импулслар кўпайган, шу туфайли 
мускул тонуси ошган. 
Мияча ядроларидан келувчи афферент импулслар проприорецептив (миотатик) 
рефлексларни тормозлайди. Ҳар бир мускул қисқариши проприорецепторларга таъсир 
этиб янги рефлексни вужудга келтира олади. Одатда оддий рефлекс шу йўл билан 
мураккаб занжирли рефлексга айланмайди, чунки рефлекслар занжирини узадиган 
тормозловчи механизм бор. Мияча олиб ташланганда кузатиладиган астазия учун 
характерли 
ҳодисалар-мускулларнинг 
титраши, 
гандираклаш 
ва 
тебраниш-
тормозланмаган проприорецептив рефлексларга боғлиқ бўлса керак.

---

169 
Шундай қилиб, мияча организмнинг ҳаракат реакцияларини тўғрилайди, бошқача 
айтганда, уларни тегишлича тузатиб аниқ қилиб қўяди. Миячанинг бу аҳамияти ихтиѐрий 
ҳаракатларнинг юзага чиқишида айниқса яққол кўринади. Миячанинг асосий функцияси 
ҳаракат 
актларининг 
илдам 
(даврий) 
ва 
секин 
(тоник) 
компонентларини 
уйғунлаштиришдир. 
Мияча ва катта ярим шарлар пўстлоғи ўзаро икки томонлама боғланганидан, 
шунингдек, мия ўзанининг ретикуляр формация орқали мияча ихтиѐрий ҳаракатларга 
таъсир кўрсатади. 
Мияча катта ярим шарлар пўстлоғидаги нейронларнинг фаоллик ҳолатини 
бошқаради. Мияча пўстлоғининг муайян қисмларига таъсир этилса, катта ярим шарлар 
пўстлоғидаги ҳаракатлантирувчи марказлари қўзғалувчанлигининг ўзгариши шундан 
гувохлик беради. Г.Моруццининг маълумотларига қараганда, миячанинг баъзи 
қисмларига таъсир этиш катта ярим шарлар пўстлоғининг таъсирланиш эффектларини 
сусатиради, бошқа қисмларига таъсир этиш эса бу эффектларни осонлаштиради. 
Миячадан чиқиб таламус орқали катта ярим шарлар пўстлоғига кирадиган импулслар бош 
мия катта ярим шарлар пўстлоғининг нейронларига тўғридан-тўғри таъсир кўрсата олади. 
Миячадан келувчи импулслар катта ярим шарлар пўстлоғига ретикуляр формация 
ҳолатини ўзгартириш йўли билан ҳам таъсир ўтказади. Шу сабабли мия таъсирланганда 
ѐки емирилганда катта ярим шарлар пўстлоғидан кортикоспинал йўллар орқали келадиган 
импулслар ҳарактери ўзгаради. Мияча олиб ташланганда ѐки шикастланганда ихтиѐрий 
ҳаракатларнинг кортикал механизми бу ҳаракатлар ҳажмини талаб қилинган миқдорга 
етказа олмайди. Шунинг оқибатида атаксия ва дисметрия келиб чиқади; ҳаракатлар аниқ 
бўлмай, кенг амплитудали, пойма-пой бўлиб қолади. Нормада иштирок этмайдиган 
мускуллар ҳаракат актларининг юзага чиқишида қатнашади. Ҳаракат актларининг мияча 
томонидан бошқарилмаѐтганини кўрсатадиган ҳарактерли симптомлардан бири шуки, 
ихтиѐрий ҳаракатлар суст бошланиб, охирига яқин кучаяди. 
Катта ярим шарлар пўстлоғининг таъсирида юзага чиқадиган ҳаракат актларини 
бошқаришда миячанинг филогенетик жиҳатдан энг ѐш бўлими-орқадаги бўлагининг 
олдинги қисми алоҳида муҳим аҳамият касб этади.