186
Инсулин таъсирида оқсиллар катаболизми секинлашади, шу сабабли
оқсилларнинг ҳосил бўлиш жараѐнлари уларнинг парчаланишидан устун бўлиб қолади,
бу ҳол анаболик эффектни таъминлайди. Инсулиннинг оқсил алмашинувига таъсири
бўйича соматотроп гормоннинг синергисти бўлиб ҳисобланади. Маълум бўлишича,
соматотроп гормоннинг организм ўсиши ва ривожланишига таъсири, қондаги инсулин
концентрацияси етарли бўлгандагина ўз эффектини беради. Инсулиннинг ѐғлар
алмашинувига таъсири липогенез жараѐнларининг тезлашуви ва ѐғни деполарда
тўпланиши орқали намоѐн бўлади.
Инсулин таъсирида глюкозанинг тўқималар томонидан утилизацияси ва
энергетик мақсадларда фойдаланиши кучаяди, бу вақтда эса ѐғ кислоталарининг маълум
қисми энергетик мақсадларда фойдаланишдан озод бўлади, келгусида бу ѐғлар
липогенез учун фойдаланилади. Яна қўшимча миқдордаги ѐғ кислоталари глюкозадан
жигарда синтезланади. Ёғ деполарида эса инсулин липаза фаоллигини бўғади ва
триглицеридлар ҳосил бўлишини стимуллайди.
Инсулин секрецияси етарлича бўлмаганда қандли диабетга олиб келади. Бунда
қон плазмасида кескин глюкоза миқдори ортиб кетади, ҳужайра ташқарисидаги
суюқликнинг осмотик босими ортади, бу эса тўқималарнинг дегидратациясига
(сувсизланиш), ҳамда чанқашига олиб келади. Глюкоза «бўсағали» моддалар сарасига
кирганлиги учун, гипергликемиянинг маълум даражасида, буйракларда унинг
реабсорбцияси тормозланади, шундан сўнг глюкозоурия юзага чиқади. Глюкоза осмотик
фаол бирикма бўлганлиги учун сийдик таркибида сув кўпайиб кетади, бу диурезнинг
ортишига олиб келади (полиурия). Липолиз тезлашади, натижада жуда кўп миқдорда ѐғ
кислоталари ва кетон таналари ҳосил бўлади. Оқсиллар катаболизми ва энергия
етишмаслиги астенияга ва тана вазнининг камайишига олиб келади.
Қонда инсулин миқдорининг кескин ортиб кетиши, дарҳол гипогликемия
чақиради, бу ҳолат инсонни хушидан кетишига олиб келиши мумкин (гипогликемик
кома).
Инсулин секрецияси қайтар боғланиш тарзи асосида идора этилади, яъни қон
плазмасидаги глюкоза концентрациясига боғлиқ бўлади. Қонда глюкозанинг кўпайиб
кетиши, инсулин секрециясини тезлаштиради, гипогликемия шароитида эса аксинча
инсулин секрецияси тормозланади. Қонда аминокислоталар кўпайганда ҳам маълум
даражада инсулин секрецияси ортади. Инсулин қонга чиқишининг кўпайиши айрим
гастроинтестинал гормонлар таъсирида ортади (холецистокинин, секретин). Бундан
ташқари адашган нервни стимулланганда инсулин секрецияси ортади.
α-ҳужайралар, Лангерганс оролчасининг тахминан 25 % ини ташкил қилади ва у
глюкагон гормонини ишлаб чиқаради. Бу гормоннинг таъсирида гипергиликемия юзага
келади. Бу эффект асосида жигарда гликогеннинг парчаланиши ва глюконеогенез
жараѐнларининг стимуляцияси ѐтади. Глюкагон ѐғларни деподан чиқишини
тезлаштиради. Шундан кўриниб турибдики, глюкагон организмда инсулинга қарама-
қарши таъсир этади. Бундан ташқари бир неча гормонлар борки, улар ўзининг таъсир
этиш характерига кўра инсулиннинг антогонисти бўлиб ҳисобланади. Уларни
организмга юборилганда гипергликемия келиб чиқади. Бундай гормонларга
кортикотропин, соматотропин, глюкокортикоидлар, адреналин ва тироксин киради.
Do'stlaringiz bilan baham: