Нормал физиология курсига кириш

Яллиғланишга 
қарши 
таъсири. 
Глюкокортикоидлар 
яллиғланиш 
жараѐнининг барча босқичларини тўхтади (алтерация, экссудация ва пролиферация) 
лизосомалар мембранасини стабиллаб, ферментлар чиқишининг олди олинади, бу эса 
яллиғланиш жараѐнининг ривожланишига тўсқинлик қилади. Глюкокортикоидлар 
яллиғланиш ўчоғида фагоцитоз жараѐнини секинлаштиради ѐки бутунлай бўғади. 
Бундан ташқари яллиғланиш жараѐни билан чамбарчас боғлиқ бўлган лихорадка
реакцияси кескинлигини пасайтиради, бу эса лейкоцитлардан интерлейкин-1 чиқишини 
камайтириш йўли билан амалга оширилади. Бу ҳолат интерлейкин-1 нинг 
гипоталамусда жойлашган иссиклик ҳосил бўлиш марказига стимулловчи таъсирини 
камайтиради 
2. 
Аллергияга қарши таъсир. Глюкортикоидлар аллергик реакцияларнинг 
ривожланишига ҳам бевосита таъсир кўрсатади. Глюкортикоидлар кўп ишлаб 
чиқарилиши қондаги эозинофиллар сонининг камайишига олиб келади, улар сонининг 
ортиши эса аллергик реакцияларнинг ривожланишига олиб келади. 
3. 
Иммунитетнинг 
пасайиши. 
Глюкокортикоидлар 
ҳам 
ҳужайра 
иммунитетини, ҳам гуморал иммунитетини бўғади, бу ҳолат антителаларнинг ҳосил 
бўлиши ва фагоцитоз жараѐнининг пасайиши билан боғлиқдир. Организм узоқ муддат 
глюкокортикоидларни қабул қилса, тимус ва лимфоид тўқимаси инволюцияга учрайди, 
бунинг натижасида қонда лимфоцитлар сони камайиб кетади. Узоқ вақт 
глюкокортикоидларнинг қабул қилиниши жиддий ҳолатларни юзага чиқаради, 
организмга иккиламчи инфекциялар тушиш хавфини кескин оширади. 
4. 
Артериал босимни меъѐрда ушлашдаги иштироки. 
Глюкортикоидлар қон томирларни катехоламинлар таъсирига сезувчанлигини 
оширади, бу эса гипертензияга олиб келади. Артериал босимнинг ортишига маълум 
даражада минералокортикоидларнинг ҳам аҳамияти (организмда сув ва натрийнинг 
ушланиши) бор. Гипертензив эффект карахтликка қарши таъсирни асосий компоненти 
бўлиб ҳисобланади (карахтлик доим артериал босимнинг кескин тушиб кетишидан 
юзага келади). Бу гомонларни карахтликка қарши фаоллиги гипергликемия ҳолати 
билан боғлиқдир. Глюкокортикоидларнинг организмда ҳосил бўлиши суткалик ритмга 
эга. Бу гормонлар асосий қисмининг ҳосил бўлиши эрталабки соатларга тўғри келади. 

---

184 
Буни билиш, узок вақт глюкокортикоидлар билан даволашда суткалик дозани тўғри 
тақсимлаш учун зарур. 
Глюкокортикоидлар 
секрецияси 
кортикотропин 
гормони 
томонидан 
бошқарилади. Турли стресс стимуллари организмга таъсир этилганда ҳам уларнинг 
секрецияси кучаяди, бу эса мослашиш (адаптация) синдромининг ривожланишига 
туртки беради. 
Жинсий гормонлар. Буйрак усти безининг тўр соҳаси жинсий гормонларни 
хаддан кўп ажратиб чиқарса, адреногенитал синдромининг икки типи вужудга келади: 
гетеросексуал ва изосексуал. Гетеросексуал синдроми қарама-қарши жинс 
гормонларини кўп ишлаб чиқаришдан юзага келади ва қарама-қарши жинсга хос бўлган 
иккиламчи жинсий белгилар ривожланади. Изосексуал синдроми ўз жинсига мансуб 
гормонларни кўп ишлаб чиқаришидан юзага келади ва жинсий балоғатга етиш тезлиги 
ортиб кетади. 
Буйрак усти безлари пўстлоғининг гипо- ва гиперфункциясида организмда рўй 
берадиган ўзгаришлар. Ҳайвонларда буйрак усти безлари пўстлоғи олиб ташланса, улар 
тезда ўлиб қолади. Бунинг асосий сабаби - сийдик билан кўп миқдорда натрий 
йўқолиши ва бунинг натижасида қон ва тўқималардаги натрийнинг кескин 
камайишидандир. Организмга кўп миқдорда натрий юбориб, бу ҳайвонлар умрини бир 
неча вақтга чўзса бўлади. 
Одамда бронза касаллиги ѐки Аддисон касаллиги деган оғир касалликда буйрак 
усти безларининг пўстлоғидан гормонлар чиқиши кескин камаяди. Дастлабки белгилар:
тери, айниқса қўл, бўйин, юз териси бронза тусига киради (номи ҳам шундан келиб 
чиққан); юрак мускули заифлашади, жисмоний меҳнат пайтида, шунингдек, ақлий иш 
бажарган пайтида ҳам бемор тез чарчайди (астения). Иштаҳаси йўқолади, кўнгли 
айнийди, қусади, ичи келади. Бемор совуққа, оғритувчи таъсиротларга сезувчан ва 
юқумли касалликларга кўпрок мойилроқ бўлиб қолади. Жуда озиб кетади ва аста-секин 
бутунлай ҳолдан толади. Кўпинча ўлим билан тугайди. Буйрак усти безлари 
пўстлоғининг препаратлари Аддисон касаллиги билан оғриган беморлар ҳаѐтини қисман 
енгиллаштиради ва уларнинг меҳнат қобилиятини бир қадар сақлаб туради. 
Буйрак усти безлари пўстлоғининг гиперфункцияси камроқ учрайди; буйрак 
усти безининг - гипернефромасида кузатилади. Айни вақтда безнинг пўстлоғидан 
чиқадиган гормонларнинг миқдори ортибгина қолмай, балки уларнинг сифати ҳам 
бузилади: асосан иккита жинсий гормонлар ишлаб чиқаради, нормада эса буйрак усти 
безлари бу гормонларни жуда кам ишлаб чиқаради. 3-4 яшар болаларда гипернефрома 
учраса, улар эрта балоғатга етиб, соқоли ўсгани ва қов соҳасида жун босгани 
кузатилган. Гипернефрома аѐлларда учраса, хайз кўрмай қолади, соқол чиқади ва овози 
худди эркакларникига ўхшаб дағаллашиб қолади.