Noqulay omillar ta’sirida o’simliklarda paydo bo’ladigan nospesifik o’zgarishlar (stresslar)

O’simliklarning noqulay omillar ta’siriga chidamliligi

Reja:

Kirish
Asosiy qism

1. 
   Noqulay omillar ta’sirida o’simliklarda paydo bo’ladigan nospesifik o’zgarishlar (stresslar).
   
2. 
   Noqulay omillarning fiziologik ko’rsatkichlarga ta’siri.
   
3. 
   O’simliklarning qurg’oqchilikka chidamliligi va turlari.
   
4. 
   O’simliklarning qurg’oqchilikka chidamliligini oshirish usullari.
   

Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish

Noqulay omillar (stresslar), fizikaviy, kimyoviy, biologik, nospesifik jarayonlar, qurg’oqchilik, radioaktiv nurlar, evolyusiya, adaptasiyalanish, membrana, qovushqoqlik, aminokislota, prolin, denaturasiya, auksin, sitokinin, garmsel, atmosfera qurg’okchiligi, fiziologik qurg’oqchilik, tuproq qurg’okchiligi, polisoma, so’lish.

Tashqi muhitning noqulay omillari ta’siri qisqa va uzoq muddatli bo’lishi mumkin. Evolyusiya davomida bunday noqulay omillar ta’siriga o’simliklar moslasha boradi. O’simlik to’qimalarida o’ziga xos fiziologik-biokimyoviy o’zgarishlar roy beradi, natijada o’simlik shu sharoitga moslasha boradi va kelajak avlodlarning noqulay sharoitga bo’lgan chidamliligi orta boradi. Ya’ni o’zlarini himoyalash qobiliyati paydo bo’lib, ular rivojlana boradi. O’simlikning aniq bir yashash muhitiga moslashuvi adaptasiyalanish deyiladi. Bunday funksiyalarning mavjudligi barcha fiziologik jarayonlar kabi zaruriy hisoblanadi. Noqulay omillarning qisqa yoki uzoq muddatli ta’siriga moslashmagan o’simliklarning metabolitik jarayonlari kuchli zararlanadi va ular nobud bo’lishlari mumkin.
O’simliklar dunyosi yerdagi hayotning birlamchi manbaidir. Ular yiliga 380 mlrd. tonna organik modda hosil qiladi, buning 325 mlrd. t. dengiz va okean o’simliklariga, 38 mlrd. t. o’rmonlarga, 6 mlrd. tonnasi o’tloqlarga to’g’ri keladi. Bundan tashqari o’simliklar, ya’ni yashil o’simliklar tufayli fotosintez jarayoni bo’lmasa, havodagi uglerod (CO₂)ning miqdori ko’payib kishilar va hayvonlar nobud bo’lar edi. Biroq atmosferadagi suv yuzasidan va tuproqdan kelayotgan o’sha CO₂ gazi o’simliklar tomonidan yutilib, fotosintez natijasida yashil o’simliklar atrofga kislorodni chiqarib turadi.
Shunday qilib, fotosintez orqali er sharidagi suv 5,8 mln. yilda, atmosferadagi kislorod 5800 yilda, karbonat angidrid 7 yilda bir marta yangilanib turadi.
O’simliklar inson uchun oziq-ovqat, yem-xashak, dori-darmon, kiyim-kechak va boshqa ko’pchilik moddalarning tabiiy manbalari hisoblanadi.
Halqimiz tomonidan ko’p ishlatiladigan va keng tarqalgan dorivor o’simliklardan foydalaniladi. Bularga isiriq, ermon, chakanda, aloye, na’matak, gazanda va boshqalar misol bo’la oladi.
O’simliklar inson organizmidagi turli yuqumli kasalliklarni davolashda katta ahamiyatga ega. Insonlar o’simliklardan chorva mollari uchun ham yem-xashak sifatida keng ko’lamda foydalanadilar. Insonlar o’simliklardan qurilish materiali sifatida ham foydalaniladi. O’simliklarni inson hayotidagi muhim tomonlaridan biri, atrof-muhitni ko’kalamzorlashtirishdir, chinor, terak, eman, igna bargli doim yashil o’simliklar shular jumlasidandir. Bundan tashqari ular havodagi changni tozalab, uni kislorod bilan boyitadi.
O’simliklar dunyosidan oqilona foydalanish va muhofaza qilishda o’rmon o’simliklari alohida o’rin egallaydi. Respublikadagi o’rmonlar yagona davlat o’rmon fondini tashkil etadi. O’zbekiston o’rmonlari o’zining xususiyatlari bilan tog’, cho’l, to’qayzor va vodiy o’rmonlariga ajratiladi
Ma’lumotlarga qaraganda, Yer yuzida hayvonot va o’simlik turlarining yo’qolib ketishga ikkita sabab bor bo’lib, ulardan birinchisi – bu tabiiy sharoitning o’zgarishi (tabiiy sabab) natijasida bo’lsa, ikkinchisi esa – (antropogen) inson xarakatlari natijasidir. Dunyoda umumiy qushlar va hayvonlarning to’rtdan bir qismi tabiiy sabablar natijasida yo’qolgan bo’lsa, to’rtdan uch qismi esa inson ta’sirida yo’qolganligi aniqlangan. Bunday raqamlarni yana ko’plab keltirish mumkin, afsuski, ularning deyarli barchasi insoniyatning bilib-bilmay tabiatga nisbatan olib borayotgan beayov qilmishlarini ko’rsatib beradi. Aslini olganda, bu raqamlar aynan bo’lmasa-da, ko’pchiligimizga ma’lum, bu raqamlar oqibatida yuzaga keladigan fojealar ham ma’lum. Yer kurrasida hozirgi vaqtda 670 ming (shundan 500 mingi gulli o’simliklar) o’simlik va 1,5 million hayvon turlari mavjud bo’lib, ularning 93 % uchun quruqlik va 7% i uchun suv yashash muhiti hisoblanadi.
Mamlakatimiz o’z mustaqilligini qo’lga kiritgandan so’ng atrof-muhitni va undagi o’simlik va hayvonot dunyosini himoya qilish bo’yicha katta ishlar amalga oshirildi.