Noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi

Yangiyer -- 2021

1-rasm. Hisob-chizma ishi titul varag’ining namunasi

3. Yuritmalar va uzatmalarning asosiy tavsiflari


3.1. Yuritmalar

Mashinalarining mexanik energiya manbaidan ish bajaruvchi qismiga zarur bo’lgan quvvatni, hamda harakat tezligini moslashtirib uzatadigan mexanizmlar yig’indisi mashinaning yuritmasi deb ataladi. Bordi-yu, mashinaning ish bajaruvchi qismining vali bevosita elektrodvigatel vali bilan ulangan bo’lsa (masalan, ventilyator, kompressor va shu kabilar), u holda elektrodvigatelning o’zi mashina yuritmasi hisoblanadi.

Biroq mashinalarning yuritmalari elektrodvigateldan tashqari, bir necha pog’onali har xil mexanik uzatmalarni o’z ichiga oladi. Eng oddiy bunday yuritma vallari o’zaro mufta bilan ulangan reduktor va elektrodvigateldan tuzilgan bo’ladi. Lekin, aksariyat hollarda ishlatiladigan yuritmalar tarkibida ko’rsatilgan uzellardan tashqari, mavjud uzatmalarning har xili bo’ladi. Bu mashinalarning turiga, uning ish bajaruvchi qismida talab qilingan harakat tezligi va quvvatiga bog’liqdir. Masalan, lentali konveyerning yuritmasi (2–rasm) elektrodvigatel, tasmali uzatma, qiya tishli stilindrik bir pog’onali reduktor va muftadan tashkil topgan.
Shuning uchun ayrim uzatmalarni loyihalashdan ko’ra mashina yuritmasi tarkibidagi uzatmalarni loyihalash hollari ko’proq uchraydi. Bunday hollarda, eng muxim masala, yuritma tarkibidagi uzatmalarni to’g’ri tanlash, joylashtirish va hisoblashdir. Buning uchun avvalo yuritmalarning kinematik hisobini bajarish lozim. Yuritmaning kinematik hisoblash deganda, mashina uchun energiya manbai bo’lib xizmat qiluvchi uzel validagi quvvat, aylanishlar takroriyligi bilan ish bajaruvchi qism valida talab qilingan aylanishlar takroriyligi va quvvat miqdori ma’lum bo’lgan holda ko’rsatilgan ikki qism oralig’ida joylashgan uzatmalar tarkibidagi vallardan har birining aylanish chastotasi va ulardagi quvvat bilan burovchi moment miqdorini aniqlash tushuniladi. Odatda, yuritmalarni loyihalashda beriladigan asosiy ko’rsatkichlar, mashinaning ish bajaruvchi qismi validagi talab etilgan aylanishlar chastotasi va quvvati (yoki burovchi moment va burchak tezligi) berilishi mumkin. Yuritmaning kinematik hisobi misol tariqasida keyingi bo’limda keltirilgan.