Noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi

Mustaqil ishlash uchun topshiriqlar va masalalar
1.Kontakt usuli bilan sulfat kislota ishlab chiqarishda SO₂ ni SO₃ga oksidlash jaraenida forkontakt qurilmasiga quyidagi tarkibdagi o‘choq gazi kiradi: SO₂ = a = 11%(h); O2 = b =10% (h); N2 = v =79% (h)Oksidlash jarayoni harorati t= 570⁰Cda va R=1,2*10⁵Pa bosimda olib boriladi. Oksidlanish darajasi X=70% ga teng. Oksidlangan gaz tarkibi va muvozanat doimiysi miqdori aniqlansin.
2.Reaksiyaning tezligi t₁=500⁰C da t₂=430⁰C ga qaraganda 7 marta katta. Reaksiyaning faollanish energiyasi aniqlansin.

Nazorat savollari:
1.Sulfat kislota olish uchun qanday xom ashyolar ishlatiladi?
2.Sulfat kislota olish usullari necha xil?
3.Sulfat kislota olishda qanday asosiy qurilmalar ishlatiladi?
4. Sulfat kislota saqlagichlari qurilmalarining ishlash prinsipi va tuzilishini tushuntiring?
5.Kuporos moyi nima?


AMALIY MASHG’ULOT №10
MAVZU: HAVONI AJRATISH MODDIY VA ISSIQLIK HISOBI

Quyidagi sharoitlar uchun, ya’ni ajratilayotgan xavoning harorati +12⁰S va normal sharoit uchun umumiy soatbay sarfi, xavo bo‘yicha turbakompressorning unumdorligi hisoblansin.

1. 
   Texnologik O₂ buyicha ajratish qurilmalarining unumdorligi
   

V₀=12500 m³/soat
Bu texnologik O₂ kislorod harorati t₁=+20^oS

2. 
   Bu texnologik O₂ ishlab chiqarish bosimi R₁=1atm.
   
3. 
   O₂ ning regeneratordan keyingi konsentratsiyasi S=95,5% O₂
   
4. 
   CHiqindi azotning regenerator oldidagi konsentratsiyasi
   

C=98,5%(x) N₂

5. 
   Pastki rektifikatsion qurilmadagi suyuq azotning miqdori.
   

X_R=0,62 mol ulushi

6. 
   N₂ ning suyuq azot flegmasi-ga miqdori X_N2=0,985 mol ulushi.
   
7. 
   N ning gazli N₂ miqdori Y_A=0,985 mol ulush.
   
8. 
   N₂ gazli (bug‘li) O₂ dagi mikdori Y_K=0,045 mol
   
9. 
   Atmosfera xavosining tarkibi P=79,1% (x) N₂
   
10. 
    Atmosfera xavosining kurilmadagi yo‘kolishi h=6% (x)
    

Echilishi
Masalani echish uchun xavoni ajratish qurilmasini 1 m³ xavoga nisbatan moddiy balansi tenglamasini tuzamiz.
1=K+A (1)
bu erda: K- ishlab chiqarilangan kislorodning mikdori m³ da;
A- ishlab chiqarilgan azotning mikdori.
Umuman olganda atmosfera xavosi bu komponentlarga ularning qaynash temperaturalari xar-xilligi tufayli rektifikatsion minoralarda ajratiladi. YA’ni 1 atm. bosimda suyuq kislorodning qaynash tem-si: t_qO₂=-183,5^oC. Azotning qaynash tem-si: t_qN₂=-195,2^oc. Ular orasidagi fark t= -12^oC
1-tenglamani past xaroratli komponent ya’ni N₂ ning miqdori bo‘yicha qayta tuzib chiqamiz.
1× P_N2% =K×Y_k+Y_a [2]
100%
1×79,1%=K×Y_k+Y_a
100%
0,791=K×Y_k+A×Y_a [3]
1;2 va 3 tenglamalardan foydalanib O₂ ni miqdorini aniqlaymiz.
K=Y_a-0,791
Y_a-Y_k
YA’ni azotning miqdorini topish tenglamasini tuzdik.
K=0,985-0,791 =0,2062 m³ O₂
0,985-0,0045
CHiqib ketayotgan azot miqdorini 1-tenglamadan foydalanib hisoblaymiz.
A=1-K=1-0,2062=0,7938 m³ N₂
Bu erda xavoni ajratish kurilmasining xavo buyicha ishchi sharoitdagi, ya’ni t₁=20⁰C; R₁=1atm. uchun unumdorligini hisoblaymiz.
V₁=V_o=25001 =60600 m³ xavo/soat
K 0,2062
Normal sharoit uchun xavoni ajratish qurilmasining xavo bo‘yicha unumdorligini xisoblaymiz.
t_o=0⁰C; P₀=1atm. Uchun. Mendeleev-Klapeyron tenglamasidan foydalangan xolda:
P₀×V₀×T₁=P₁×V₁×T₀
V₀=P₁×V₁×T₀=1×60600×273=56500 nm³ xavo/soat
P₀×T₁ 1×293
Xavoni ajratish qurilmasidagi xavoni yo‘qolishini e’tiborga olgan xolda turbokompressorning unumdorligini hisoblaymiz. Normal sharoit uchun:
V₁¹×V₁×(1+h%)=64200 m³ xavo/soat
100%
Ishchi sharoitdagi turbokompressorning xavo bo‘yicha unumdorligini xisoblaymiz:
V₀¹=V₀×(1+h%)=59900 nm³ xavo/soat
100%