Noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi” fakul­teti t. R. Abdurashidov nomidagi “yuqorimolekulali birikmalar va plastmassalar texnologiyasi” kafedrasi

KAUCHUK VA REZINANING TEXNOLOGIK VA FIZIK MEXANIK XOSSALARI
Kauchuk va rezina aralashmasining muhim texnologik xossalariga:
plastoelastik va adgezion (kleynkost-yopishqoqlik) hamda, rezina aralashmasi uchun vulkanizatsiyalanish hossalari kiradi.
Materialning qayishqoqligi (plastichnost) deb, osonlik bilan deformatsiyaga uchrashi va shaklini deformatsiyalovchi kuch olingandan keyin saqlab qolish xususiyatiga aytiladi. Elastik xossasi deb, materialda qayta deformatsiya sodir bo’lishi yoki boshqacha qilib aytganda, elastik tiklanmoqqa aytiladi. Plastik xossasining harorat ta‘sirida o’zgarishi uni termoplastikligini va materialni shakllanish qobiliyatini ko’rsatadi.
Rezina aralashmasini vulkanizatsiyalash jarayonida plastik xossasini kamayishini va yuqori elastik xossasini ko’payishiga olib keladi. Plastoelastik xossasini harorat ta‘sirida o’zgarishi bu aralashmani vulkanlanishga bog'liqligidan dalolat beradi.
Rezina aralashmasini qayta ishlash jarayonida va uni saqlash davrida yuqori haroratda kauchuk bilan vulkanlovchi reagent orasida sodir bo’ladigan o’zaro reaksiya noma‘kul plastoelastik xossasini o’zgarishiga olib kelishi mumkin. Bu o’zgarishni vaqtidan ilgari vulkanizatsiyalash yoki podvulkanizatsiya nomi bilan ataladi.
Kauchuk va rezina aralashmalarini plastoelastik xossalarini quyidagi usullar bilan baholash mumkin: ikki yuza oraligida siqish natijasida namunaning balandligini o’zgarishi bilan; ikki yuza (qo’zg'aluvchan va qo’zg'almas) oralig'ida deformatsiya siljuvchanligiga (sdvig) qarshiligi bo’yicha; kalibrlangan teshik orqali bosim ostida oqish tezligi bilan; qattiq uchlikni nagruzka orqali uni materialga botish tezligi orqali. Plastoelastik xossalarni aniqlash usullari standartlashti-rilgan. SHuningdek, rezinaning qattiqligi (bu ko’rsatkich asosiy fizik va ekspluatatsion xossaliridan biridir) va bu orqali rezina aralashmalarining sifati to’g'risida fikr yuritish mumkin.
Chunki qattiqlik vulkanlovchi modda, to’ldirgich va plastifikatorlar qanday mikdorda olingani va aralashgani, hamda aktiv tezlatkich moddalar (tiozol, tiuram) qo’shish va ular miqdorini oshirish bilan rezinaning vulkanizatsiya darajasini ko’paytirish mumkinligi asosiy xarakterlovchi ko’rsatkichlardan biridir. Rezina buyumlarining qattiqligi ularga juda qattiq har xil shakldagi boshqa bir uchlik materialning botish chuqurligi bilan o’lchanadi. Sinash ishlarini bajarish uchun ishlash prinsipi materialni botirishga va botish chuqurligini aniqlashga (ISO, TSHM-G) yoki prujinaning deformatsiyalanish qattiqligini topishga asoslangan (SHOR-A) qattiqlik o’lchagich asboblaridan foydalaniladi.