Noorganik kimyo

Tayanch iboralar:
 Guruhning eng engil elementlari metallmaslardir. Qalay 
va qo’rg’oshin metallar.Qo’rg’oshindan boshqa barcha elementlar bir nechtadan 
allotropic shakl o’zgarishlarga ega. 
Guruhning engil a’zolari uglerod va kremniy metallmaslar, germaniy 
metalloid,qalay va qo’rg’oshin metallar.Metallik xossalar guruhda yuqoridan 
pastga qarab atom radiusining ortishi va ionlanish energiyasining kamayishi bilan 
metallic xossalar ortib boradi.Nisbatan og’ir metallarning  ionlanish energiyasi 
kichikligi, pastga qarab borilgan sarikatin hosil qilishi brogan sari osonlashadi.  Bu 
holatda ns
2
np
2
  elektron struktura uchun  =4 oksidlanish darajasi imtiyzga ega. 
Asosiy chetlanish qo’rg’oshinda, chunki unda +2 oksidlanish darajas ibarqaror. 
Uglerod va kremniyning elektromanfiyligibir-biridan farq qiladi, shu 
tufayliular vodorod bilan ko’plab vodorodli birikmalar hosil qiladi.Uglerod va 
kremniy [lor va ftorga nisbatan moyilligi yuqori elementlardir, ular ftor va xlor 
bilan qattqq anionlar O
2-
  va F
-
  anionlar hosil qilish qoboliyati yuqori.ularning 
oksofil tabiati karbonatlar va silikatlar holatida namoyon bo’ladi.Buni teskarisi 
Pb
2+
  yumshoq anionlar bilan barqaror birikmalar hosil qiladi.shuning uchun ular 
kimyoviy yumshoq hisoblanadi. 
                                                 
44
 Shriver and Atkins, Inorganic  Chemisrty, Fifth Edition, 2010/ P.W.Atkins,T.L.Owerton, J.P. 
Rourke, M.T. Weller  and F.A. Armstrong, W.H. Freeman and Company, New York. 2010. P. 
350-368.
 
 

---

Anorganik kimyo fanidan majmua
 
 
 
258 
 
 
 
 Uglerodning deyyarli ikkita shakl o’zgarishi qotib qolgan. Bunda toza 
shakllar ko’p, masalan koks ko’mrning pirrolizida yoiki yonish jarayonida qurum 
hosil bo’ladi. Kremniy yer po’stini 26 % ni tashkil etib anchagina keng tarqalgan 
kimyoviy element. Bularga qum, kvarts,ametist,agat, opal,shuninglek asbest, dala 
shpati,tuproq va slyuda kiradi. Germaniy kam tarqalgan , tabiatda germanit 
minerali holatida Cu
13 
Fe
2
Ge
2
S
16 
. ruxli rudalar va ko’mir konlarida uchraydi.Qalay 
kaseterit mineralidan kelib chiqqanva qo’rg’oshin asosan galenit holatida PbS 
uchraydi. 
Olmos va grafit uglerodning allotropic shakl o’zgarishlaribir-biridan keskin 
farq qiladi.Olmos dielektrik, grafit elektr o’tkazgich.Olmos tabiiy moddalar ichida 
eng qattig’I va qayrov materiali sifatida ishlatilsa, grafit surkov materiali sifatida 
tavsiya etiladi. 
Guruhning barcha elementlari qo’rg’oshindan boshqa hech bo’lmasa bitta 
olmosga oxshash shakl o’zgarish ega. 
 
14.1 rasm.
 
 
Olmosning kubsimon strukturasi 
14.2. Grafitning  strukturasi. Grafitning qavatli tuzilishi. 
 
Organik dunyoda uglerod eng asosiy element hisoblanadi. Uning miqdori 
hamma kimyoviy elementlar miqdoridan 1va marta ko’p. Bu oqsil, vitaminlar, 
yog’ neft, ko’mir asosida qazilma boyliklar, antrasen qo’ng’ir ko’mir slanes va 
boshqalar.                                                                       
7
14
N  +  
0
1
n  =  
6
14
C  +  
1
1
H