No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

mR
n
r


(11.9)
ko‘rinishiga keladi. Bu ifodada 
m = 0,1,2,3,... —butun sonlar.
Markazda esa qorong‘i halqa hosil bo‘ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5 3
Yorug‘ halqalar 
m= 1 dan boshlanadi va quyidagicha aniqlanadi:
2
0
0
2
2
2
r
R
m


 


(11.10)
yoki
0
2
(2
1)
R
n
r
m



.
(11.11)
(11.9) va (11.11) ifodalardan ko‘rinib turibdiki, Nyuton hal-
qalarining radiusi 
r
m
ravishda o‘sib boradi, boshqacha ayt-
ganda, markazdan uzoqlashgan sari halqalar bir-biriga zichlashib
boradi.
Agar Nyuton halqalarining kuzatuvchi qurilma oq yorug‘lik
bilan yoritilsa, halqalar turli ranglarda tovlanadi. Odatda, tajribalarda
oq yorug‘lik yo‘liga maxsus yorug‘lik filtri o‘rnatilib, tajribalarda
halqa radiusi aniqlanadi.
Agar linzaning egrilik radiusi ma’lum bo‘lsa, yorug‘likning
to‘lqin uzunligi o‘lchanadi. Aksincha ma’lum to‘lqin uzunlik bilan
yoritilib, Halqalar radiusini bilgan holda linzaning egrilik radiusi
aniqlanadi. 51- rasmda Nyuton halqalarining kuzatuvchi eng sodda
optik qurilmaning sxematik ko‘rinishi keltirilgan.
1- yorug‘lik manbayi. Manba sifatida ÐRK-2 turdagi simob
lampalaridan foydalaniladi. 2- yorug‘lik filtri. 3- yarim shaffof
plastinka. 4- yarim qavariq linza va shisha plastinka. 5- mikroskop.
Odatda, 4 elementdagi shisha plastinkaning orqa tomoni
qoraytiriladi, 2 filtr yorug‘likning yashil spektrini o‘tkazishga
mo‘ljallanadi, 5 mikroskop mikrometr bilan ta’minlanadi.
Yuqorida qayd qilganimizdek, interferensiya hodisalari
51- rasm.
51- rasm.
51- rasm.
51- rasm.
51- rasm.
5
2
1
3
4
yorug‘likning to‘lqin tabiatini xarakter-
laydi va uning miqdoriy qonuniyatlari
yorug‘lik to‘lqin uzunligi bilan aniq-
lanadi. Frenel tajribalarida polosalar
orasidagi masofalarni yoki Nyuton hal-
qalari radiusini o‘lchab, yorug‘lik nuri-
ning to‘lqin uzunligini aniqlash mum-
kin. Bu esa prinsiðial ahamiyatga ega,
chunki bu yerda interferensiya hodisa-
sidan foydalanilgan. Shuningdek, bu
hodisa yana bir bor yorug‘lik to‘lqin
tabiatga ega ekanligini isbotlaydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5 4
Interferensiya hodisasini amalda qo‘llashning ikkinchi yo‘nalishi
„Yorishtirilgan optika“ deb nomlanadi.
Deyarli barcha optik asboblar o‘nlab linza, prizmalardan tashkil
topgan bo‘ladi va yorug‘lik ko‘plab qaytishi hisobiga kuzatilayotgan
obyektning aniq tasviri yo‘qola boradi. „Yorishtirilgan optika“ ning
maqsadi yorug‘likning iloji boricha intensivligini deyarli yo‘qotmay
kuzatilishini amalga oshirishdir. Yorug‘lik qaytishini kamaytirish
usullaridan biri I.B.Grebenshikov va uning xodimlari tomonidan
yaratildi. Buning uchun linzaning yorug‘lik tushadigan tomoni
maxsus yupqa shaffof qatlam (planka) bilan qoplanadi. Demak,
tushayotgan yorug‘lik planka sirtidan ikki marta qaytadi: havo —
planka va planka — linza sirt chegaralaridan. Qatlam qalinligi va
sindirish ko‘rsatkichi shunday tanlanadiki, ikki sirt chegarasidan
qaytgan to‘lqinlar qarama-qarshi fazada bo‘lishiga erishiladi. Natijada
ikki to‘lqin bir-birini so‘ndiradi. Ushbu holda qatlamning sindirish
ko‘rsatkichi 1 < 
n < n
l
etib tanlanganda yoki optik yo‘llar farqi
Δ
=2
dn yarim to‘lqin uzunligiga teng bo‘lganda erishiladi, ya’ni
2
dn =
0
.
2

Demak, qatlam qalinligi 
d =
0
4
4
n



munosabatdan
aniqlanadi. Yuqoridagi ifodalarda 
n
l
— linza materialining sindirish
ko‘rsatkichi, 
0
n

 
— yorug‘likning qatlamdagi to‘lqin uzunligi.
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, qaytgan nurlarning deyarli to‘liq
so‘nishi quyidagi munosabat bajarilganda kuzatilar ekan: