|
d
F
=
f
f – F
Sodda shakl almashtirishlardan so‘ng u quyidagiga teng bo‘ladi:
.
fF
Fd
fd
Hosil bo‘lgan ifodaning barcha hadlarini
fFd ko‘paytmaga
bo‘lsak, quyidagi munosabat chiqadi:
1
1
1
=
+
F
d
f
(7.1)
yoki
1
1
.
+
d
f
D =
(7.2)
(7.1) yoki (7.2) formulani
yupqa linza formulasi
yupqa linza formulasi
yupqa linza formulasi
yupqa linza formulasi
yupqa linza formulasi deb atash
qabul qilingan. Yig‘uvchi linzalar uchun
d, f, F kattaliklar, asosan,
musbat bo‘lib, tasvir mavhum (
d < F) bo‘lganda f masofa manfiy
ishora bilan olinadi. Sochuvchi linzalarda tasvir va fokus mavhum
bo‘lganligi uchun
f va F lar manfiy bo‘ladi. Binobarin, sochuvchi
linzaning formulasi quyidagi ko‘rinishga keladi:
1
1
1
.
F
d
f
(7.3)
(7.1) formula (6,3) formula bilan taqqoslanadigan bo‘lsa,
yupqa linzaning fokus masofasi va optik kuchi quyidagilarga teng
ekanligini ko‘rish mumkin:
www.ziyouz.com kutubxonasi
3 5
1
2
1
1
1
( - 1)
+
,
n
R
R
F
(7.4)
1
2
1
1
1
+
R
R
D = (n - )
.
(7.5)
Linza hosil qiladigan tasvir, odatda, tasviri tushirilgan buyum-
dan katta-kichikligi jihatidan farq qiladi. Buyum bilan uning tasviri
o‘lchamlari orasidagi farq
kattalashtirish degan tushuncha bilan
xarakterlanadi.
Òasvirning chiziqli o‘lchamining buyumning chiziqli o‘lchamiga
nisbati
linzaning chiziqli kattalashtirishi
linzaning chiziqli kattalashtirishi
linzaning chiziqli kattalashtirishi
linzaning chiziqli kattalashtirishi
linzaning chiziqli kattalashtirishi deyiladi.
33- rasmdan ko‘rinadiki,
AB buyumning balandligi h ga,
A
1
B
1
tasvirning balandligi esa
H ga teng. U holda linzaning
kattalashtirishi
1 1
A B
H
AB
h
K
(7.6)
ga teng.
OAB va OA
1
B
1
uchburchaklarning o‘xshashligidan quyidagi
munosabat kelib chiqadi:
,
f
H
h
d
(7.7)
binobarin, linzaning kattalashtirishi tasvirdan linzagacha bo‘lgan
masofaning linzadan buyumgacha bo‘lgan masofaga nisbatiga teng:
.
f
d
K
(7.8)
K > 1 da kattalashgan tasvir, K < 1 da kichiklashgan tasvir
hosil bo‘ladi;
K > 0 da tasvir haqiqiy, K < 0 da esa mavhum bo‘ladi.
Linzada buyumning tasvirini yasashda buyumning bir nechta
nuqtalarining tasvirini topish va so‘ngra ulardan buyumning
tasvirini hosil qilish kerak. Nuqtaning tasvirini yasashda quyidagi
nurlardan ixtiyoriy ikkitasini tanlash va ularning linzadan sinib
o‘tgandan so‘ng kesishish nuqtasini topish kerak.
1. Optik o‘qqa parallel nur, u linzadan singandan keyin fokusdan
o‘tadi.
2. Linzaning optik markazidan o‘tuvchi nur, u linzadan chiq-
qanda o‘zining dastlabki yo‘nalishini o‘zgartirmaydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
3 6
3. Linzaning fokusi orqali o‘tuvchi nur, u linzada singandan
keyin optik o‘qqa parallel ravishda ketadi.
Ana shu usul bilan buyumning bir nechta nuqtasining tasvirini
fokal tekislikka tushirib olib, so‘ngra buyumning butun tasvirini
yasash mumkin. Òasvir yasashda buyum linza fokusiga nisbatan
qanday masofada turganligi muhim rol o‘ynaydi.
1.
AB buyumdan linzagacha bo‘lgan d masofa linzaning ikki F
fokus masofasidan katta, ya’ni
d > 2F bo‘lsin (34- rasm). Bu holda
tasvir kichiklashgan va to‘nkarilgan holda fokus bilan ikkilangan
fokus oralig‘ida paydo bo‘ladi.
2. Buyum linzaning fokusi bilan ikkilangan fokusi oralig‘ida
turgan bo‘lsin (35- rasm), ya’ni
F < d < 2F, bunda tasvir
to‘nkarilgan va kattalashgan holda ikkilangan fokus oralig‘idan
nariroqda paydo bo‘ladi.
3. Buyum linzaning fokusida turgan bo‘lsin, ya’ni
d = F (36-
rasm). Bu holda buyumning istalgan nuqtasidan chiqib, linzada
sinuvchi qo‘sh nurlar kesishmaydi va tasvir cheksizlikda paydo
bo‘ladi.
35- rasm.
35- rasm.
35- rasm.
35- rasm.
35- rasm.
36- rasm.
36- rasm.
36- rasm.
36- rasm.
36- rasm.
34- rasm.
34- rasm.
34- rasm.
34- rasm.
34- rasm.
B
2F
F
A
′
B
′
A
F
2F
F
2F
B
′
A
′
F
2F
A
2F
B
B
F
F
2F
www.ziyouz.com kutubxonasi
3 7
4. Buyum linza bilan fokus orasida joylashgan bo‘lsin, ya’ni
d < F (37- rasm). Bunda tasvir mavhum, to‘g‘ri va kattalashgan
holda hosil bo‘ladi.
Endi tarqatuvchi linzaga kelsak, bunda ham linzaga nisbatan
buyumning joylashishida yuqoridagidek turli hollar bo‘lishi
mumkin. Biroq tarqatuvchi linzalarda buyum unga nisbatan qayerda
joylashsa ham tasvir mavhum, to‘g‘ri va kichiklashgan bo‘ladi.
Buyum
AB sochuvchi linzaning fokusi bilan ikkilangan fokusi
orasida turgan bo‘lsin, ya’ni
F < d < 2F (38- rasm). Bunda tasvir
mavhum, to‘g‘ri va kichiklashgan holda fokus bilan linza orasida
hosil bo‘ladi.
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
[8] — 405 — 10- betlar,
[5] — 352 — 56- betlar,
[7] — 620 — 27- betlar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
1. (7.1)ifodani tushuntirib bering.
2. (7.4) va (7.5) formulalarni tahlil qilib bering.
3. Linzaning chiziqli kattalashtirishi nimaga teng?
4.
K ning qanday qiymatlarida kattalashgan tasvir hosil bo‘ladi?
5. Linzada buyumning tasvirini yasashda qanday nurlardan foydalaniladi?
6. Buyum yig‘uvchi linzadan qanday masofada turganida uning
kattalashgan tasviri hosil bo‘ladi?
37- rasm.
37- rasm.
37- rasm.
37- rasm.
37- rasm.
38- rasm.
38- rasm.
38- rasm.
38- rasm.
38- rasm.
2F
F
B
′
A
′
B
F
2F
2F
B
F B
′
A
′
A
F
2F
www.ziyouz.com kutubxonasi
3 8
8- ma’ruza
8- ma’ruza
8- ma’ruza
8- ma’ruza
8- ma’ruza
Optik asboblar
Optik asboblar
Optik asboblar
Optik asboblar
Optik asboblar
Xilma-xil optik asboblarning tuzilishi va ishlashi geometrik optika
qonunlariga asoslangan. Shu optik asboblarning tuzilishi bilan
tanishib chiqamiz.
Lupa — qisqa fokusli ikki yoqlama qavariq linzadir. Kichik
buyumni sinchiklab ko‘rish uchun uni linza bilan uning fokusi
orasiga shunday joylashtirish kerakki, buyumning tasviri ko‘zning
eng yaxshi ko‘rish masofasida hosil bo‘lsin (normal ko‘z uchun
bu masofa 25 sm ga teng). Lupaning vazifasi eng yaxshi ko‘rish
masofasida buyumni katta ko‘rish burchagi ostida ko‘rsatib berishdir.
Buyumning chekka nuqtalaridan keladigan nurlarning ko‘zga
tushish burchagi
ko‘rish burchagi deyiladi
ko‘rish burchagi deyiladi
ko‘rish burchagi deyiladi
ko‘rish burchagi deyiladi
ko‘rish burchagi deyiladi (39- rasm).
Eng aniq ko‘rish masofasida (
d = 25 sm) turgan AB buyum
α
burchak ostida ko‘rinadi. Agar bu burchak juda kichik bo‘lsa, buyum
detallarini farq qilish qiyin bo‘ladi. Ko‘rish burchagini katta-
lashtirish uchun buyumni ko‘zga yaqin
A
′
B
′
holatga keltirish lozim.
Bu holatda buyum
α
burchakdan katta bo‘lgan
α
1
ko‘rish burchagi
ostida kuzatiladi. Lekin bu holatda ham buyum detallarini farq qila
olmaslik mumkin, chunki buyum ko‘zga juda yaqin turibdi.
Buyumning shu lupada hosil bo‘ladigan tasviri
A
1
B
1
vaziyatda
bo‘ladigan qilib lupani ko‘z bilan
AB buyum orasiga qo‘ysak,
buyum o‘sha kattalashgan
α
1
ko‘rish burchagi ostida eng yaxshi
ko‘rish masofasida ko‘rinadi.
Amalda fokus masofasi
1 10
Do'stlaringiz bilan baham: | 
