|
Социологиянинг структураси. Структура бу фандаги асосий элементларнинг жойлашиши, муносабати ва тартибидир. Структура бевосита фаннинг ривожланиш даражаси ва унинг элементларига боғлиқдир. Фаннинг ривожланиб бориш даврида унинг элементлари бир тизимга тўпланиб, бу тизим орқали эса билимларни ташкил қилиш воситалилиги таъминланади. Бунинг натижасида эса назарий, методологик ва бошқа элементлар ўрганилаётган воқеликни яхлит кўринишда акс эттиради.
Социология нисбатан ёш ва ривожланаётган фан бўлганлиги сабабли у ҳали етук илмий тизим сифатида тўлиқ шаклланиб бўлгани йўқ. Унинг структураси ҳақида турли адабиётларда турлича ёндашувлар мавжуд:
1-ёндошувга кўра социологиянинг структураси:
1)Умумсоциологик назарияларни бевосита тадқиқ этишга мулжалланган йўналиш
2)Махсус социологик назариялар асосига қурулавчи тадқиқот йўналиши
3)Бевосита эмпирик социологик тадқиқотлар
2-ёндошувга кўра социология макро- ва микросоциологияга бўлинади.
Макросоциология – тарихан узоқ давом этадиган жараёнлар,йирик масштабли социал системаларни тадқиқ этади. Микросоциология эса инсонлар ҳатти-харакатларини, бевосита уларнинг ўзаро муносабатларини ва бу муносабатлардан келиб чиқадиган ҳодиса ва жараёнларни ўрганади.
3-ёндошувга кўра социология структурасида фундаментал ва амалий йўналишларни, назарий ва эмпирик тадқиқотларни, махсус ва тармоқ соҳаларни ажратиб кўрсатиш лозим.
Умумсоциологик назария социал тизим ривожланишининг умумий қонунларини акс эттиради, социологик тадқиқотларнинг методологияси бўлиб хизмат қилади. Ҳар қандай умумсоциологик назария фалсафа, айниқса социал фалсафа билан узвий боғлиқ. Ижтимоий фалсафанинг тамойиллари умумсоциологик теориянинг фундаменти сифатида намоён бўлади.
Махсус социологик теория эса алоҳида социал тизимнинг ривожланишининг умумий қонуниятларини алоҳида социал бирликлар, социал ташкилотлар ва социал институтларнинг ривожланиши ва қайта барпо этилишида намоён бўлишини акс эттиради. Ҳар бир йўналиш ўзининг махсус социологик теориялар томонидан ишлаб чиқилувчи категориал-тушунчавий аппарат ёрдамида тадқиқ этилиши мумкин бўлган хусусиятга эга.
Аниқ социологик тадқиқотларнинг ўзига хос хусусияти шундаки, социологик тадқиқотлар социал муносабатларнинг аниқ турларини, турли социал фактларни ўз ичига сўров, ҳужжатларни таҳлил қилиш, социал эксперимент, кузатиш, математик моделлаштириш ва ҳ.к. каби аниқ методика ва техника ёрдамида ўрганади. Бинобарин, бу тадқиқотлар фактларни таърифлаш ва эътироф этиш билан чекланиб қолмасдан, балки ўрганилаётган ҳодиса ва жараёнларнинг ички қонуниятларини очиб беришга ва ривожланиш самараларини аниқлашга, уларнинг бошқа ҳодиса ва жараёнлар билан, шунингдек умуман социал система ривожланиши қонуниятлари билан боғлиқлигини ўрганади.
Эмпирик социологик тадқиқот социал муаммони ҳар томонлама,тўлиқ ҳолда ўрганадиган.махсус ишлаб чиқилган методология, методика ва маълумотларни йиғиш ва таҳлил қилишга таянадиган тадқиқотдир.
Амалий социология – социал амалиёт эҳтиёжига йўналтирилган социологик тадқиқотлар бўлиб, улар ўз мақсади, мантииғи ва маълумотларни йиғиш ва таҳлил қилиш методологияси, методикаси ва техникасига таянади.
Эмпирик ва амалий соц-к тадқиқотларнинг фарқли томонлари:
-Эмпирик тадқиқотлар билимларни кўпайтириш, тўплашга қаратилган бўлиб улар қайсидир хусусий теорияларни ё тасдиқлайди ёки инкор қилади. Амалий тадқиқотлар, аксинча янги билимларни орттириш эмас, балки қайсидир хусусий теориядан фойдаланиб, уларни конкрет объектга амалий жиҳатдан қўллайдилар.
-Эмпирик тадқиқотлар албатта репрезентатив бўлиши лозим.
-Эмпирик тадқиқотларда тадқиқот объекти кўп бўлиши мумкин, амаллий тадқиқот репрезентатив бўлишга мажбур эмас, у аниқ бир объектда ўтказилади.
Ҳозирги кунда республикамизда «Ижтимоий фикр» (1999) жамоатчилик фикрларни ўрганиш маркази фаолият кўрсатмоқда. Унинг барча вилоятларда ва туманларидаги шахобчаларида мутасадди илмий ходимлар, социологлар жамият ҳаётини ўрганиш, аҳоли ичига тобора чуқурроқ кириб боришда жонбозлик кўрсатмоқдалар.
Ижтимоий ва гуманитар фанлар тизимида социология алоҳида ўринни эгаллайди. Бу бир нечта ҳолатлар билан белгиланади. Чунончи у:
жамият ҳақидаги, унинг ҳодисалари ва жараёнлари ҳақидаги фан ҳисобланади;
ўз ичига умумий социологик назарияларни ёки ҳамма ижтимоий- гуманитар фанларнинг назария ва методологияси ҳисобланган жамият назариясини;
жамият ва инсон ҳаётий фаолиятининг турли томонларини ўрганувчи ижтимоий-гуманитар ва социал соҳани ўз ичига олиб, ҳаётнинг у ёки бу соҳасини тадқиқ этувчи қонуниятлар мажмуидан ташкил топади;
инсон ва унинг фаолияти, техник ва услубий жиҳатдан ишлаб чиқилган социологик тадқиқотлар, гуманитар ва ижтимоий фанлар томонидан заруратга кўра ўрганилади ва ҳисобга олинади.
Фалсафа, иқтисодиёт, тарих, сиёсатшунослик, психология фанлари социологиянинг шаклланишига самарали таъсир кўрсатади.
Хулоса шуки, социологиянинг фалсафа билан узвий алоқаси шунда кўринадики, умумсоциологик назариялар ва амалий социологик тадқиқотлар маълум методологик асосга таянадилар. Шундай асосни эса фалсафа фани яратади. Социология фалсафага нисбатан мустақилликни шунга асосланиб эълон қиладики, у ўз олдига ижтимоий муаммоларни, воқеликни илмий, англаш усули асосида ҳал этиш вазифасини қўяди.
Социология статистика фани билан ҳам мустаҳкам алоқада ривожланади. Бу икки фаннинг ўзаро алоқалари шу қадар яқинки, социологиянинг ривожланишини статистик ёндашувларсиз тасаввур қилиш қийин. Социология шунингдек, иқтисодий назария, бошқарув назарияси, тарих, педагогика» ҳуқуқшунослик, сиёсатшунослик каби фанлар билан ҳам мустаҳкам алоқада ривожланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
