Nokis kanshilik instituti

Basqarıw sheshimi qabıllawdıń klassik jantasıwı málim tártiplerge ámel qılıw hám májburiy bolǵan islerdi orınlawdan ibarat.
Mashqalanıń qoyılıwı. Bunda menejerdiń wazıypası mashqala jaǵdayın shólkemlestiriw, yaǵnıy «kasallik»dıń belgilerinianiqlash, jumıs hám maqset jaǵdayın dáslepki qarar kriteryaların ańlatıwdı úyreniw. Sonday etip, máseleni qoyıw procesi, onı anıqlaw hám bahalawdan ibarat. Mashqalanı anıqlaw — bul dáslepki aldınǵa qoyılǵan rejede payda bolǵan sheklenishni bilmoq bolıp tabıladı. Menejer jeke obzor hám informaciya analizindegi jámáát pikiri hám basqalar arqalı mashqalalardi bar ekenligin biladi. MashqalaniMashqalanı anıqlawda basqa menejerler hám tómen tekshe jumısshılarınıń pikirin, mashqalanı anıqlawdaǵı tiykarǵı derek esaplanadı. MashqalaniMashqalanı bahalaw — bul mashqala, onıń anıqlawdaǵı masshtabı hám tábiyaatınıń qosılıwı bolıp tabıladı.
Sheklewlerdi anıqlawtırıw hám alternativlarni anıqlaw. Mashqala sebebi shólkem ishinde bolmawi múmkin (sırtqı ortalıq ) bunda menejer hesh nárseni ózgertira almaydı. Sol sebepli mashqala deregin hám sheklew mazmunın anıqlaw zárúr hám ámeldegi alternativlarni belgilew.
3. Qarar qabıllaw. Bul basqıshda alternativ qarar islep shıǵıladı, olar bahalanadı hám unamlı nátiyje beretuǵın alternativ saylanadı.
4. Qarardı ámelge asırıw. Alternativ tańlaw menen process tawsılmaydı. Realizatsiya basqıshında qarar konkretlestiriw ushın jáne onı atqarılıwına jetkiziw ushın sharalar qollanıladı. QararQarar ma`nisi bolsa onı ámelge asırılıwında bolıp tabıladı.
5. Qarardı atqarılıwın baqlaw. Qadaǵalaw processinde qararlardı pútkilley realizatsiya qılıw ushın payda bolǵan sheklewler anıqlanadı hám kerekli tuwrılashlar kiritiledi. Qadaǵalaw járdeminde basqarıwshı hám basqariluvchi ortasında aylanba baylanıs ornatıladı.
Barlıq basqarıw qararların qabıllaw usılların úsh gruppaǵa birlestiriw múmkin:
1. Rásmiy bolmaǵan (evristik) — qarar qabıllaw usılı. Bul basqarıw qarar qabıl etiwshi shaxslardı analitik qábiletine tiykarlanadı. Bul baslıq tárepinen tóplanǵan tájiriybeler járdeminde alternativlarni teoriyalıq salıstırıw jolı menen logikalıq usıllar hám optimal qarar tańlaw metodı jıyındısı bolıp tabıladı. Rásmiy bolmaǵan usıllar menejerdi intuitsiyasiga tiykarlanadı. Olardıń abzallıǵı sonda, olar operativ qabıl etiledi, kemshiligi bolsa mudamı tuwrı qarar qabıllawǵa kepillik bermeydi. Sebebi menejer intuitsiyasi pánt berip qoyıwı múmkin.
2. Kollektivli. Qarar qabıllaw hám talqılaw daǵı kollektiv usıl. Onıń ushın aldın process urıs qatnasıwshısısı bolǵan shaxslar qatnasıwın anıqlaw kerek. Kóbinese bul waqtınshalıq kollektiv bolıp onıń quramına basqarıwshı hám basqariluvchilar kiredi. Bunday gruppa qáliplesiwindegi tiykarǵı kriteryalarǵa kepilliklilik, ǵayratkor máselelerdi yecha alıw qábileti, maslasıwshanlıq hám pikirlewdiń teoriyalıq oy-pikiri kiredi. Kollektiv formada toparıy jumıslar túrlishe bolıwı múmkin: jıynalıs, sáwbet, komissiyaǵa jumıs hám basqalar. Basqarıw sheshimin tayarlaw daǵı eń kóp tarqalǵan kollektiv usıllarǵa : «aqliy hújim», «delfi usılı», «kingisyo» — yapon dóńgelek qarar qabıllaw sisteması.
3. Muǵdarlıq qarar qabıllaw usılı. Onıń tiykarında ilimiytajribali jantasıw yotib, bunda úlken sıyımlılıqtaǵı informaciyanı (EHM járdeminde) qayta islew jolı menen optimal qarardı tańlaw túsiniledi. Model tiykarında qollanılǵan matematikalıq funksiyalar túrine qaray olar tómendegishe parıq etedi:
a) sızıqlı modellestiriw — bunda sızıqlı baylanıslılıq qollanıladı ;
b) dinamikalıq programmalastırıwtırıw — bul máselede qarar qabıllaw procesi qosımsha ózgerislerdi kirgiziw imkaniyatın beredi;
d) itimallıq hám statistikalıq usıllar — ulıwma xizmet etiw teoriyası usılında ámelge asıriladı ;
e) oyın teoriyası — bul jaǵdaydari kelmewin
f) imitatsion usıl — qarardı ámelge asırıwdı eksperimental tekseriwge múmkinshilik boladı. Baslanǵısh oy-pikirlerdi ózgertiw, olarǵa bolǵan talaptı anıqlaw.