Nobel mukofoti

Nobel mukofoti.
Nobel mukofoti – bu, har yili buyuk ishlar, katta ixtirolar, jamiyat taraqqiyoti yoxud madaniyatiga salmoqli hissa qo‘shgan kishilarga beriladigan xalqaro mukofotdir. Ushbu mukofotni shvetsiyalik olim, dinamit ixtirochisi Alfred Nobel ta’sis etgan. A.Nobelning 1895-yili 27- noyabrda qoldirgan vasiyatiga ko‘ra, vafotidan keyin undan qolgan mablag‘ asosida 1900-yili Nobel jamg‘armasi tashkil etilgan. Alfred Nobelning vasiyatiga ko‘ra, moddiy tarafdan quvvatlanib, 1895-yilda tatbiq etilgan quyidagi besh yo‘nalish bo‘yicha mukofotlar mavjud: fizika , kimyo fiziologiya va tibbiyot ,adabiyot jahonda tinchlik o‘rnatish ishlari bo‘yicha harakatlar uchun 1969-yildan boshlab Shved bankining tashabbusi bilan iqtisodiyot sohasida bajarilgan yirik tadqiqotlar uchun ham Nobel mukofoti beriladigan bo‘ldi. Mukofot topshirilishidan avval butun jahondagi yirik tashkilotlar tomonidan mukofot uchun nomzodlarni ko‘rsatish ishlari amalga oshiriladi. Oktabr oyida nomzodlar o‘z mamlakatlarida e’lon qilinadi. Ularning yakuniy tanlovi bilan Shved Qirolligi Fanlar akademiyasi, Karolina instituting Nobel assambleyasi va Norvegiya Nobel qo‘mitasi shug‘ullanadi. Nobel mukofotini topshirish tantanasi Shvetsiya poytaxti Stokgolm va Norvegiya poytaxti Osloda Alfred Nobel vafot etgan kun, ya’ni 10- dekabrda o‘tkaziladi. Stokgolm shahrida fizika, kimyo, fiziologiya va tibbiyot, adabiyot va iqtisodiyot sohalari bo‘yicha mukofotlarni Shvetsiya qiroli topshiradi. Jahonda tinchlikni mustahkamlash ishlari uchun beriladigan Nobel mukofotni esa Oslo shahrida Norvegiya qiroli topshiradi. Birinchi bor ayni mukofot 1901-yilda topshirilgan. Hozirgi vaqtda Nobel mukofotining qiymati 10 million shved kronasiga (1,3 million dollar atrofida) teng. Nobel mukofoti to‘g‘risida ba’zi faktlar 1901-yildan 2010-yilgacha Nobel mukofoti jami 543 marta berilgan. 1901-yildan boshlab mukofot 50 marta berilmagan. Eng ko‘p davr albatta, Birinchi (1914-1918) va Ikkinchi (1939-1945) jahon urushi yillariga to‘g‘ri keladi.
Mukofot berilmagan yillar Fizika – 1916, 1931, 1934, 1940, 1941, 1942 Kimyo – 1916, 1917, 1919, 1924, 1933, 1940, 1941, 1942 Tibbiyot – 1915, 1916, 1917, 1918, 1921, 1925, 1940, 1941, 1942 Adabiyot – 1914, 1918, 1935, 1940, 1941, 1942, 1943 Tinchlik – 1914, 1915, 1916, 1917, 1918, 1923, 1924, 1928, 1932, 1939, 1940, 1941, 1942, 1943, 1948, 1955, 1956, 1966, 1967, 1972 Iqtisod – Ayollar va erkaklar o‘rtasidagi mukofot taqsimoti 1901-2010 – yillar davomidan 41 marta ayollar uchun 776 marta erkaklar uchun Nobel mukofoti berilgan. Eng yosh mukofot sohibi Eng yosh mukofot sohibi 25 yoshlik Lourens Breg (Lawrence Bragg). U otasi bilan birgalikda fizika sohasida (kristall strukturasining analizi) 1915- yilda Nobel mukofoti olgan. Eng yoshi katta laureat sohibi Eng yoshi ulug‘ laureat sohibi Leonid Gurvitsdir (Leonid Hurwicz). 2007-yil Leonid Gurvits, Erik Maskin (Eric Maskin) va Rojer Mayerson (Roger Myerson)lar bilan birgalikda iqtisodiyot sohasida (mexanizm dizayni asoslari) Nobel mukofotini olgan. O‘shanda Gurvits 90 yoshda edi. Eng ko‘p umr ko‘rgan laureat Rita Levi-Montalchini (Rita Levi- Montalcini) Nobel tarixida eng uzoq umr ko‘rgan mukofot egasi hisoblanadi. U 1986-yil fiziologiya va tibbiyot sohasida mukofot olgan edi. Rita xonim o‘zining 101 yillik yubileyini 2010-yil 22-aprelda nishonladi.


Nobel mukofoti (ingl. Nobel Prize) — buyuk ilmiy izlanishlar, inqilobiy ixtirolar yoki madaniyat va jamiyatning rivojiga katta hissalar qoʻshganligi uchun har yili taqdim etiladigan eng nufuzli xalqaro mukofotlardan biri.