1 2 3 Dunyo tajribasiga ko‘ra moliya tashkilotlari uchta guruhga bo‘linadi
Xalqaro amaliyotda nobank kredit tashkilotlariga quyidagilar kiradi:
1. Kredit uyushmalari. Ular faqat o‘z-o‘zlariga depozit qabul qiladi va o‘z-o‘zlariga kredit beradi.
2. Mikrokredit tashkilotlari. Mikrokredit tashkilotlar aholining iqtisodiy-ijtimoiy jihatdan aktiv ammo kam ta’minlangan qatlamlariga kredit beradi. Ular depozit va omonatlar qabul qilish huquqiga ega emas.
3. Lombardlar oltin va tilla taqinchoqlarni garovga olish yo‘li bilan kredit beradi.
4. Lizing kompaniyalari
5. Faktoring kompaniyalari
Lizing kompaniyalari bahosi yuqori va muddatli foydalaniladigan tovarlarni to‘la qiymatda sotib olib ularni lizingga beradi.
a) Moliyaviy lizing
b) Operativ lizing
Davlat fondlari, nodavlat mikromoliyalashtirish tashkilotlari va kredit kooperativlarining asosiy xarakteristikasi
Kooperativlar to‘grisidagi qonunchilik bo‘yicha faolityat ko‘rsatadi.
Budjet qonunchiligi bo‘yicha ishlaydi. Davlat ta’sis etgan yoki sezilarli bo‘lmagan nodavlat tashkilotlari ishtirokidagi fondlar
Asosiy xizmatlari
Asosiy maxsuloti-mikrokredit. sug‘urta. jamg‘arma xizmatlari ko‘rsatadigan shakllari mavjud
A’zolaridan jamg‘armalar qabul qilish, ularga mikrokreditlar berish, mikrolizing va mikrosug‘urta xizmatlari ko‘rsatish.
Asosiy mahsuloti mikrokredit
Qarzdorlarga munosabat
Mijozlarga qarz
Kreditlar kooperativ a’zolariga beriladi.
Mijozlarga qarz
Moliyalashtirish manbasi
O‘z mablaglari,
donorlar mablag‘lari, depozitlar, tijorat banklari qarzlari yoki qimmatbaho qog‘ozlar chiqarish orqali qarzlari
A’zolari mablag‘larini mobilizatsiya qilish, donorlar mablag‘lari
Asosan davlat budjeti va budjetdan tashqari davlat fondlari mablag‘lari
Xizmat oluvchilar qamrovi
Kapitali hajmi, amaliyot xarajatlari va texnologik imkoniyatlari bilan chegaralangan
Kooperativga a’zo bo‘lganlar doirasi
Mablag‘lari hajmi, texnologik imkoniyatlari va maqsadli yo‘nalishlari bilan chegaralangan
Nobank kredit tashkilotlarining resurs bazasi quyidagi manbalardan tashkil topadi:
O‘zining a’zolaridan jalb qilingan pul mablag‘lari
Boshqa tashkilotlarga berilgan moliyaviy yordam
Ustav kapitali
O‘tgan yillarning taqsimlanmagan foydasi
Foyda va uning hisobidan shakllantirilgan zaxiralar
Tijorat banklarining kreditlari
Nobank kredit tashkilotlarining aktiv operatsiyalari ularning faoliyati yo‘nalishlariga mos ravishda shakllanadi
Masalan: Kredit uyushmalari o‘zlariga a’zo bo‘lgaan subyektlarni kreditlash maqsadida tashkil etiladi. Shu sababli kredit uyushmalari bitta aktiv operatsiyaga ega.U ham bo‘lsa kredit operatsiyasidir.
Faktoring kompaniyasi jo‘natilgan tovarlar va ko‘rsatilgan xizmatlar bo‘yicha debitor qarzdorlarini inkassatsiya qilish bilan shug‘ullanadi
Regress huquqi bilan
Regress huquqisiz
Ular tovar hujjatlarini 2 ta shart asosida sotib oladi
Tovar hujjatlari regress huquqi bilan sotib olingan to‘lovchi to‘lovga noqobil bo‘lib qolganda faktoring kompaniyasiga to‘lovni mol etkazib beruvchiga undirish huquqi saqlanib qoladi.
Regress huquqi bilan
Agar tovar hujjatlari regress huquqisiz sotib olinsa , to‘lov riski to‘liq ya’ni 100 % faktoring kompaniyasining zimmasida qoladi. Chunki to‘lovchi to‘lovga noqobil bo‘lib qolganda faktoring kompaniyasi to‘lovni undirish bo‘yicha mol yetkazib beruvchiga murojaat qila olmaydi.
Regress huquqisiz
Nobank kredit tashkilotlari deganda tor doirada ixtisoslashgan va alohida bank operatsiyalarini amalga oshirish huquqi bo‘lgan kredit tashkiloti tushuniladi. Ilk marotaba kredit kooperativini tashkil etish kontsepsiyasi 1850-yilda Germaniyada, aholining kam ta’minlangan qatlamlarining moliyaviy ehtiyojlarini qondirish maqsadida paydo bo‘lgan. Tegirmonchi va novvoylarning dastlabki kooperativ kredit jamiyatini tuzgan German Shultse-Delich va kredit uyushmalari faoliyatining asosiy qoidalarini birinchi bo‘lib bayon etgan hamda keyinroq kredit uyushmalari federatsiyasi (assotsiatsiyasi)ni shakllantirishga ko‘mak bergan Frederik Rayfayzen kooperativ harakatiga asos solganlar. Frederik Rayfayzeng bu inson birinchi bo‘lib kredit uyushmalar uchun faoliyat printsiplarini yozadi va keyinchalik Kredit Uyushmalari Assotsiatsiyasini tashkil etadi. Bu assotsiatsiyani tashkil etib, yangi ochilgan kredit uyushmalarni qonun, mijozlar bilan ta’minlash bilan shug‘ullangan.
Kredit uyushmalari – kooperativ moliya tashkiloti bo‘lib, u uyushma a’zolariga tegishli va ularga demokratik prinsiplar asosida xizmat ko‘rsatadi. Kredit uyushmasining maqsadi jamg‘armalarni jalb qilish, umumiy mablag‘lardan a’zolarga kreditlar berishda foydalanish va uyushma a’zolarining moliyaviy ahvolini yaxshilovchi boshqa moliya xizmatlarini ko‘rsatishdan iborat.
Kredit uyushmalari bilan banklar o‘rtasidagi asosiy farq shundan iboratki, kredit uyushmasi kishilarning biror-bir guruhiga ularga tegishli bo‘lgan mablag‘larni saqlash va bir-birlariga kredit berish imkonini beradigan moliyaviy kooperativ hisoblanadi, unga aksiyadorlar emas, balki ishtirokchilarning o‘zlari demokratik tamoyillar asosida egalik va rahbarlik qiladilar.
Bundan tashqari, kredit uyushmalarining banklardan farqi shundaki, kredit uyushmasi asosiy maqsadi jamg‘armalarni safarbar qilish bo‘lgan institut hisoblanadi, bunda foyda olish asosiy maqsad hisoblanmaydi. Aksariyat hollarda banklar bir aholi punktida joylashgan aholi va korxonalardan depozitlarni qabul qiladi, va ushbu mablag‘larni boshqa bir joyda sarmoya qiladi
Bundan farqli ularoq, kredit uyushmasining barcha kreditlari ular taqdim etilgan hamjamiyat doirasida qolishi, kredit uyushmasining barcha foydasi esa (operatsion xarajatlar qoplanib, kapitallashtirish bo‘yisha talablar bajarilib, kreditlar bo‘yisha zararlarni qoplashga zaxiralar barpo etilganidan so‘ng) hamjamiyatga pay badallari bqyisha dividendlar shaklida qaytarilishi kerak yoki uning ishonchliligi va xavfsizligini mustahkamlash ushun zarur bo‘lgan kapitallashtirishni amalga oshirish uchun qoldiriladi.
Bankda nazorat jamlangan, ovoz huquqi esa aksiyadorlik kapitalida egalik qilish ulushidan kelib chiqib belgilanadi. Bu nazoratni bir nechta yirik aksiyadorning amalga oshirishiga yo‘l qo‘yadi. Kredit uyushmasida nazorat bir yerda jamlanmagan. Pay badali miqdoridan qat’iy nazar, bir ishtirokchi bir ovozga egadir.
