Noan’anaviy elektr stansiyalari

1.4-rasm Issiqlik beruvchi EIM ishlashining prinsial sxemasi

Bugʻ-gaz va gaz-turbina qurilmali issiqlik elektr stansiyalari. Keyingi yillarda An’anaviy kondensatsion stansiyalarga nisbatan samaradorligi yuqori boʻlgan bugʻ-gaz va gaz-turbina qurilmali IESlarni qurish, rekonstruksiyalash va ulardan foydalanish ommaviylashgan. Bizning mamlakatimizda ham bir qator mavjud IESlarni shu kabi qarilmalarni oʻrnatish hisobiga kengaytirish va rekonstruksiyalash ishlari olib borilmoqda.
Bugʻ-gaz qurilmasi (BGQ) tuzilishi boʻyicha ikkita qism gaz-turbina va bugʻ-turbina qismlaridan iborat boʻladi. Bunga mos holda ularda yoqilgʻining yonishida paydo boʻluvchi issiqlik energiyasi ikkita bosqichda elektr energiyasiga aylantiriladi. Ularda mavjud texnologiya boʻyicha gaz yoki suyuq yoqilgʻidan foydalaniladi.
Bugʻ-gaz qurilmali IESning ish jarayonini prinsipial sxemasi 1.5- rasmda tasvirlangan. Yonish kamerasida yonishdan hosil boʻlgan mahsulot gaz turbina va mos holda elektr generatori rotorlarini harakatlantirib, elektr energiya ishlab chiqaradi (1- bosqich). Bunda gaz-turbinaning foydali ish koeffitsiyenti 0,3 (samaradorligi 30%) dan ortiqroq boʻladi. Gaz- turbinadan chiquvchi gaz hali oʻzining yuqori haroratini saqlab qolgani holda, issiqlik almashtirgich, ya’ni qozon-utilizator (bugʻ generatori) ga yuboriladi. Bu yyerda bugʻ 500°C gacha qizishi natijasida uning bosimi 80 atmosfergacha yetadi. Hosil boʻlgan bunday parametrdagi bugʻ yordamida bugʻ-turbinasi va navbatdagi elektr generatorining rotorlari harakatga keltiriladi (2- bosqich). Bu yerda birlamchi energiyaning 20- 30% qismi elektr energiyasiga aylantiriladi. Bugʻ-turbinasidan chiqqan suv bugʻi anaʻanaviy kondensatsion IESlardagi singari kondensatorda kondensatsiyalanib, qaytadan bugʻ generatoriga haydaladi.
Shunday qilib, butun BGQning foydali ish koeffitsiyenti taxminan 0,6 (samaradorligi 60%) ni tashkil yetadi.
Bunday kombinatsiyalangan texnologiya elektr energiya ishlab chiqarish uchun zarur boʻlgan yoqilgʻi sarfini an’anaviy kondensatsion siklda ishlaydigan qurilmalardagiga nisbatan sezilari darajada kamaytiradi. Buni ushbu qurilmalarning samaradorliklari va ularda shartli yoqilgʻining solishtirma sarfini taqqoslash orqali aniq koʻrish mumkin: BGQning samaradorligi 50-60% boʻlib, ularda shartli yoqilgʻining solishtirma sarfi 200-240 g/kVt.soat boʻlsa, An’anaviy kondensatsion siklda ishlovchi qurimalar uchun bu koʻrsatkichlar mos holda 32- 38% va 320-360 g/kVt.soatni tashkil yetadi.
BGQning ikkala qismi mustaqil, ya’ni oddiy gaz-turbina qurilmasi (GTQ) va kondensatsion IES sifatida alohida ishlatilishi mumkin. Qurilmaning bunday xususiyatidan uning qismlaridan birini taʻmirlash davrida foydalanish mumkin.
Bugʻ-gaz qurilmali elektr stansiyalari quvvatiga qarab qoʻshimcha bugʻ yoki suv isitish qozon-utilizatorlari bilan jihozlanishi ham mumkin. Bunda elektr energiya ishlab chiqarishdan tashqari, bugʻ-turbinani aylantirish va oʻz texnologik ehtiyoji uchun yo bugʻ (kichik, oʻrta va katta bosimli), yoki 140°Cdan yuqori haroratli issiq suv olish imkonini beradi. (1.5 rasm)